Οι επιρροές του bdsm στην τέχνη

Θα θέλατε να ξακινήσουμε ένα διάλογο για τις επιρροές του bdsm στην τέχνη; Η τέχνη ιδωμένη γενικά, αλλά και ειδικά, ανά τομείς. Πολύ εύκολα θα μπορούσε κάποιος να διακρίνει βασικές επιρροές στη λογοτεχνία. Οι πιο εμφανείς είναι στον De Sade, άλλες είναι πιο δυσδιάκριτες, αλλά όμως υπάρχουν. Δεν θα ήθελα να αναφερθώ σε παραδείγματα λογοτεχνικών κειμένων και έργων τέχνης, διότι αυτό το θεωρώ κάπως ανώφελο: θα καταναλωθούμε σε έναν καταιγισμό πληροφοριών που είναι λίγο-πολύ γνωστές σε όσους ασχολούνται με την τέχνη και το bdsm. Αυτό που θα με ενδιέφερε περισσότερο είναι πως η αυταρχική νοοτροπία επηρέασε τη δημιουργία έργων τέχνης.

Όπως έχω γράψει και σε άλλο post μου, το bdsm χαρακτηρίζεται περισσότερο από τη φαντασία ή, καλύτερα, απ'την κατασκευασμένη πραγματικότητα, βάσει κάποιων φαντασιώσεων. Εδώ μπορεί κανείς να ανακαλύψει τη συμβολοποίηση, δηλαδή την αναπαράσταση ενός ανθρώπου, μιας κοινωνικής και ψυχολογικής κατάστασης, όπου αυτό που αναπαριστά έχει τις αναγωγές του στο όνειρο ή στην ονειρική αφήγηση. Η εμφάνιση των έργων τέχνης που είναι επηρεασμένα από το bdsm συμπίπτει με την εμφάνιση της ανερχόμενης αστικής κοινωνικής τάξης η οποία αμφισβητεί την κυριαρχία της φεουδαρχικής τάξης και βάζει άμεσα το πρόβλημα της μετατροπής του πολιτειακού καθεστώτος. Είναι ο καιρός που περνάμε απ'την φεουδαρχία στον πρώιμο καπιταλισμό, αρκετά χρόνια πριν την αστική επανάσταση που έκανε τη δυναμική εμφάνισή της στη Γαλλία.

Μπορούμε, λοιπόν, να έχουμε ένα νέο τρόπο αφήγησης, μια αμφισβήτηση των "καθώς πρέπει" κειμένων και, μέσα απ'αυτά τα έργα, μια αμφισβήτηση της ίδιας της πολιτικής κατάστασης. Με αυτή την έννοια αυτά τα έργα είναι επαναστατικά, αν και είναι "ανηθίκα" εκείνη την εποχή. Ξεφεύγουν όμως από ένα στείρο ρομαντισμό και ένα συντηρητικό κλασικισμό για να εδραιώσουν μια ονειρική και σχεδόν παραληρηματική αφήγηση. Σε αυτά τα κείμενα θα βρούμε τους σπόρους της πιο μεγάλης αμφισβήτησης (πολιτικής και πολιτιστικής) που θα εκδηλωθεί προς τα τέλη του 18ου αιώνα. Δεν θα ήταν άκομψο αν λέγαμε ότι τα καλλιτεχνικά ρεύματα όπως ο σουρεαλισμός, το dada, ο κονστορυκτιβισμός, ο φουτουρισμός αλλά και ο ποιητικός ρεαλισμός, τελικά το απόλυτα ποιητικό έργο έχουν μια αναγωγή σε έργα όπως αυτά του de Sade. Άλλωστε αυτός αναγνωρίζεται σαν ο πνευματικός πατέρας ειδικά των σουρεαλιστών.

Με το φόβο ότι σας κούρασα σταματώ εδώ και σας ρωτάω αν σας ενδιαφέρει να συνεχίσω την κουβέντα μου (μόνο που η συνέχεια θα είναι μετά από μια εβδομάδα επείδή θα λείπω εκτός Αθηνών για επαγγελματικούς λόγους). Σας ευχαριστώ, πάντως, για την προσοχή σας.

 

Στη λογοτεχνία ο αυταρχισμός σήμαινε τόσο κάτι το αριστοκρατικό όσο και κα΄τι το ονειρικό. Είμαστε στην εποχή που το όνειρο προσπαθούμε να το ερμηνεύσουμε. Η ερμηνεία του ονείρου παίρνει διάφορες διαστάσεις και παρασέρνει μια διαφορετική κατανόηση και, κατά συνέπεια, αντίληψη του κόσμου. Τα σημεία που το όνειρο μας υποδεικνύει΄γίνονται σύμβολα και αυτά τα σύμβολα μπαίνουν στον αφηγηματικό ίστο έτσι ώστε να γίνουν σημεία και, τελικά, κώδικες, δημιούργώντας έτσι μια αφηγηματική μικρο-δομή. Με αυτό τον τρόπο προωθείται και εξελίσσεται ο αφηγηματικός λόγος. Σε αυτό ακριβώς το σημείο έχουμε μια σημαντική ανάλυση στοχαστών και διανοούμενων (Jakobson, Kristeva, Lacan κ.ά.) που μας μιλάνε για το θάνατο και τη γέννηση: η εμφάνιση ενός συμβόλου είναι γέννηση, η σημειοδότησή του όμως είναι θάνατος. Όταν εμφανίζεται μια αφηγηματική "τρύπα", τότε έχουμε μια πρόκληση να γεμίσει, άρα τοποθέτησης, και εδώ έχουμε ακόμα έναν τρόπο της προώθησης του αφηγηματικού λόγου (ο οποίος χαρακτηρίζεται ως γυναικείος, βλέπε το έργο της Kristeva για αυτό) ο οποίος είναι ο πιο παραγωγικός.

Ο συμβολισμός και η σημειοδότηση μέσω των αυταρχικών αφηγήσεων μας θυμίζει πολύ αυτό τον τελευταίο, το γυναικείο, ο οποίος δεν είναι απαραίτητο να εκφράζεται από γυναίκες είτε από ομοφυλίφιλους: είναι ανεξάρτητος φύλου. Συγκρούεται με τον ανδρικό λόγο, ο οποίος είναι συμπερασματικός και δημιουργεί ένα τοίχο τον οποίο πολύ δύσκολα μπορείς να διαρρήξεις, πρέπει να "σπάσεις" κάποια θεωρήματα. Η ομορφιά του αυταρχικού λόγου είναι αυτή: η απόσταση μεταξύ του συμβολισμού και της πραγματικότητας είναι τόσο μικρή που δύσκολα μπορεί κανείς να τη διακρίνει, άρα μπορεί εκεί να κρύβονται νοήματα πολιτικά, ανατρεπτικά ακόμα. Ο De Sade ήταν ο μεγαλύτερος ανατρεπτικός και επαναστάτης της εποχής του.

Ας σταματήσω εδώ για να προσπαθήσω, την επόμενη φορά, να αναλύσω μια ταινία κλασική και ειδικά τον ανατρεπτικό της λόγο, ακολουθώντας μια τυπικά bdsm αφήγηση. Μιλάω βέβαια για την ταινία του Πιέρ-Πάολο Παζολίνι, "Salo, 120 μέρες στα Σόδομα".