Προσπάθεια ερμηνείας των σαδιστικών ενστίκτων του ανθρώπου

Οι επτά στους δέκα θα γίνονταν... βασανιστές!
Προσπάθεια ερμηνείας των σαδιστικών ενστίκτων του ανθρώπου


Eτοιμοι να προβούν σε βασανιστήρια εφόσον κάποια ανώτερη Αρχή δώσει την εντολή είναι ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων μιας κοινωνικής ομάδας διαφορετικών ηλικιών, όπως απέδειξε ψυχολογικό πανεπιστημιακό πείραμα στις ΗΠΑ.

Σε μια προσπάθεια να εξηγήσει πώς ένα άτομο μπορεί να βασανίσει έναν συνάνθρωπό του, ο καθηγητής του πανεπιστημίου Σάντα Κλάρα της Καλιφόρνιας, Τζέρι Μπέργκερ, πραγματοποίησε ένα ψυχολογικό πείραμα δίνοντας εντολές στους συμμετέχοντες να κάνουν ηλεκτροσόκ έντασης μεγαλύτερης των 150 volt σε ένα άνθρωπο.

Ο «βασανιζόμενος» υποκρινόταν ότι υπέφερε παρ’ ότι δεν υποβαλλόταν πραγματικά σε ηλεκτροσόκ, ωστόσο, τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς των «βασανιστών» ήταν ανησυχητικά.

Ηλεκτροσόκ
Το 70% των 29 ανδρών και των 41 γυναικών ηλικίας 20 έως 81 ετών, δέχτηκε να υποβάλει σε ηλεκτροσόκ τον «βασανιζόμενο» και παρά τη μεσολάβηση του παραδείγματος ενός εθελοντή, ο οποίος αρνήθηκε να το πράξει, το 63% συνέχισε να δέχεται να υποβάλει σε ηλεκτροσόκ τον «βασανιζόμενο».

Ερμηνεία
Ο καθηγητής Μπέργκερ, ανέφερε στην επιθεώρηση American Psychologist, όπου δημοσιεύθηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας, ότι το πείραμα εξηγεί εν μέρει τα βασανιστήρια από Αμερικανούς στρατιώτες στις φυλακές του Αμπού Γκράιμπ στη Βαγδάτη ή ανάλογους βασανισμούς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Θα πρέπει ωστόσο να είμαστε πολύ προσεκτικοί στα συμπεράσματά μας όταν κάνουν το άλμα από ένα εργαστηριακό πείραμα σε περίπλοκες κοινωνικές συμπεριφορές», συμπλήρωσε.

Πηγή: http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=12304&subid=2&pubid=4423280

 

Απάντηση: Προσπάθεια ερμηνείας των σαδιστικών ενστίκτων του ανθρώπου

Όσοι συμμετείχαν στο πείραμα ήταν Αμερικανοί;

 

Διαφωνώ απόλυτα με το συμπερασμα καθότι το πειραμα κρίνεται ελλιπεστατο αφου δεν εξέτασαν καν την τάση των εθελοντών για το επάγγελμα του ηλεκτρολόγου.

 

Πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί συγχέουμε αυτού του είδους τα σαδιστικά ένστικτα με τα ερωτικά σαδιστικά ένστικτα.Το ένα είναι αρρώστια και το άλλο ηδονή.
Τώρα θα μου πείτε ότι και οι μεν και οι δε ηδονίζονται. Ναι μεν αλλά έχουν ξεπεράσει την διαχωριστική γραμμή της ψυχικής ισορροπίας...

 

Αλήθεια, πώς ορίζεται αυτή η διαχωριστική γραμμή της ψυχικής ισορροπίας; Από το κατά πόσο οι σαδιστικές πράξεις κάποιου είναι βλαπτικές για τους άλλους; Από το αν νομιμοποιούνται από την κοινωνία; Από τα βαρυσήμαντα συγγράμματα διάφορων Ψ επιστημόνων;

Και, αλήθεια, πιστεύεις πως υπάρχουν διαφορετικά είδη σαδισμού; Εγώ γιατί νομίζω πως θα έπρεπε να μιλάμε απλώς για διαφορετικές εκφάνσεις;

 

Μιας και μιλάτε περί σαδισμού.

Spoiler: Προσοχή: Φωτογραφία με περιεχόμενο βίας προς ζώα

 

 

Απάντηση: Re: Προσπάθεια ερμηνείας των σαδιστικών ενστίκτων του ανθρώπου

Γιά όποιον ο σαδισμός δεν είναι παρά αντικείμενο γιά πειραματισμό και παρατήρηση, γιά όποιον δηλαδή προσπαθεί να τον καταλάβει βασισμένος μόνο σε εξωτερικά ερεθίσματα, μπορεί να υπάρχουν διαφορετικά είδη σαδισμού, ή διαφορετικές εκφάνσεις, ή διαφορετικές σχολές, ή διαφορετικές φιλοσοφίες και πάει λέγοντας, ή αντίθετα, να μην υπάρχει τίποτε απ' όλ' αυτά, και νά 'ναι ο σαδισμός του σχιζοφρενή δολοφόνου, του ιεροεξεταστή, του ανακριτή των SS, και του σεξουαλικού SSC σαδιστή, ένα πράγμα και το αυτό... Δεν έχει καμμία ιδιαίτερη σημασία όμως είτε πιστεύει το μεν είτε το δε διότι ποτέ, όσο κι αν παρατηρήσει, ρωτήσει, συζητήσει, πειραματιστεί και συλλογιστεί δεν θα πάψει, εν τέλει, να πιθανολογεί...

Γιά όποιον αντίθετα δεν προσπαθεί να ερμηνεύσει το σαδισμό στη βάση εξωτερικών και μόνο ερεθισμάτων (μιά και έχει τα εσωτερικά), προβληματισμοί όπως του αξιότιμου καθηγητού Μπέργκερ του αρχικού ποστ, δεν υπάρχουν καν. Όπως δεν υπάρχει και καμμιά ανάγκη να κάθεται να σκέφτεται και ν' αναλύει το αν υπάρχουν διαφορετικά είδη, ή μόνο διαφορετικές εκφάνσεις του σαδισμού. Τα όρια, οι διαφορές και οι ομοιότητες είναι γιά τον ίδιο πράγματα απόλυτα σαφή και δεδομένα, κι η διαδικασία διαχωρισμού, αυτόματη...

 

[...] Πολύ θα ήθελα πάντως να βρεθώ μόνη με την τύπισσα κ να της ανοίξω εγώ μερικές τρύπες! Όπως κ στα καθάρματα που γουστάρουν να τα παρακολουθούν αυτά! Μήπως να αφήναμε τα ζωάκια έξω από τις καύλες μας??? Λέω εγώ τώρα!!!

 

Για να ξέρετε τι διαβάζετε.

Το πείραμα δεν ερμηνεύει τα σαδιστικά ένστικτα, αλλά την υποτακτικότητα των ανθρώπων, οι οποίοι θα έκαναν ακόμα και βασανιστήρια, ή και θα σκότωναν κατόπιν εντολής.

Το κλειδί στο πείραμα αυτό, είναι η εντολή και η υπακοή.

Το πείραμα δεν είναι καινούριο και έχει αναπαραχθεί πολλές φορές από το 1961 και μετά (με διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις - η τελευταία για να δικαιολογήσει την «φυσική» και καλά τάση για βιαιότητες, των αμερικανών στρατιωτών έναντι των αιχμαλώτων και των κρατουμένων) . Πρώτος πραγματοποίησε αυτό το πείραμα ο Milgram στο Yale και η original εκδοχή του φέρει το όνομά του.

Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε και να δείτε εδώ …

[ame=http://en.wikipedia.org/wiki/Milgram_experiment]Milgram experiment - Wikipedia, the free encyclopedia[/ame]





Αναδημοσιεύω και μια περιγραφή στα Ελληνικά από ένα παλιότερο φόρουμ της νομικής:

Ο Milgram και οι συνεργάτες του ερευνητές ζητούσαν απο διάφορα άτομα 25-30 χρονών που τυχαία περνούσαν απο κάποιο δρόμο να διαθέσουν λίγες ώρες για να συμμετάσχουν σε ένα επιστημονικό πείραμα του Πανεπιστημίου Yale . Φθάνοντας ο καθένας από αυτούς χωριστά για το πείραμα εύρισκε εκεί άλλον ένα εθελοντή για το ίδιο πείραμα ο οποίος , όμως ήταν συνεργάτης του Milgram. Ο διευθυντής του πειράματος , με λευκή ιατρική μπλούζα -σύμβολο αυθεντίας -, έριχνε νόμισμα κορώνα-γράμματα για το ποιος θα έχει το ρόλο του "εξεταστή " και ποιος του "μαθητή" με αποτέλεσμα , σκόπιμα το πραγματικός εθελοντής να ορίζεται πάντα σαν εξεταστής . Παρουσία του τελευταίου , ο μαθητής δενόταν σε μια παραλλαγή ηλεκτρικής καρέκλας με ελεύθερο ένα μόνο χέρι για να πατάει κουμπιά για τις απαντήσεις . Με εμφανή δυσφορία και διαμαρτυρίες , ο μαθητής μάθαινε ότι για κάθε λαθεμένη απάντηση θα του γίνεται μία ηλεκτρική εκκένωση. Σε επιβεβαίωση ότι το σύστημα λειτουργεί , γινόταν μία δοκιμή όπου ο εξεταστής γινόταν δέκτης μιας πραγματικής και αρκετά ενοχλητικής εκκένωσης 45 volt για ' να δει πως είναι' . Στη συνέχεια , ο διευθυντής και ο εξεταστής περνούσαν στη διπλανή αίθουσα που επικοινωνούσε με τον μαθητή μονο με μικροφωνική εγκατάσταση. Ο εξεταστής έδινε τότε στο μαθητή ένα κατάλογο λέξεων που έπρεπε να αποστηθίσει και να τις επαναλαμβάνει με το πάτημα των κουμπιών. Ο εξεταστής καθόταν μπροστά σε μια κονσόλα με τριάντα διαφορετικούς μοχλούς , ένα για κάθε μία διαφορετική ένταση ρεύματος από 15 εώς 450 volt με αντίστοιχες επιγραφές με διαβαθμισμένες ενδείξεις , από 'ελαφρύ σόκ' εώς 'κίνδυνος, σφοδρό σόκ' . Οι οδηγίες προς τον εξεταστή ήταν ότι οι εκκενώσεις ρεύματος θα πρέπει να κλιμακώνονται με κάθε λαθεμένη απάντηση.
Βέβαια , στην πραγματικότητα δεν υπήρχε κανένα ηλεκτρικό ρεύμα-τιμωρία προς το μαθητή. Ο ίδιος έδινε απαντήσεις και έκανε σκόπιμα λάθη , σύμφωνα με το πρόγραμμα , ενώ δυσφορούσε για τις τιμωρίες. Από τα 75 volt και απάνω , φώναζε αρκετά δυνατά ενώ , μετά τα 180 volt ούρλιαζε 'σταματήστε!' . Μετά έβαζε τα κλάματα και παρακαλούσε για έλεος και μετά γρύλιζε σαν ζώο. Από τα 300 volt και πάνω σταματούσε να απαντά στις ερωτήσεις , δεν αντιδρούσε καθόλου και έδινε την εντύπωση ότι είχε χάσει επαφή με το περιβάλλον. Επειδή όμως , σύμφωνα με τον κανονισμό του πειράματος , έλλειψη απάντησης μετρούσε σα λαθεμένη απάντηση , ο εξεταστής συνέχιζε να κάνει ερωτήσεις, κλιμακώνοντας συνέχεια τις ηλεκτρικές εκκενώσεις .
Το πείραμα ήταν οργανωμένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μην αφήνει στον εθελοντή -εξεταστή καμία υπόνοια για την γνησιότητά του.Αυτό ήταν κάτι που μετά το πείραμα αναγνώριζαν όλοι οι εθελοντές. Η πραγματική ερώτηση που έθετε το πείραμα ήταν βέβαια:
"Μέχρι ποιο σημείο θα μπορούσε να φτάσει ένας άνθρωπος στον οποίο μια ανώνυμη αρχή ή εξουσία θα του ζητούσε να βασανίσει ή ακόμα και να σκοτώσει έναν συνάνθρωπό του."
Τα αποτελέσματα των πειραμάτων ήταν τρομακτικά. Στις ΗΠΑ 65% των εθελοντών συνέχιζαν τον ρόλο τους μέχρι το μέγιστο όριο των 450 volt παρά τις κραυγές του θύματος και την μετέπειτα σιωπή του. Όταν το ίδιο πείραμα επαναλήφθηκε στο Maxwell Planck Institute στο Μόναχο , το ίδιο αποτέλεσμα ήταν 85% !
Με άλλα λόγια 3 στους 4 εθελοντές είναι έτοιμοι να βασανίσουν και να σκοτώσουν συνάνθρωπό τους χωρίς να αμφισβητήσουν την αιτία. Η στατιστική αυτή διαπίστωση συνηγορεί στο ότι δεν θα πρέπει απαραίτητα κανένας από εμάς να πιστεύει ότι ανήκει σε μια μικρή εξαίρεση. Σχεδόν όλοι οι εθελοντές στα διάφορα πειράματα έδειξαν μια απροθυμία να συνεχίσουν όταν τα θύματα άρχισαν να παραπονούνται για πόνο. Ο διευθυντής του πειράματος που στεκόταν συνέχεια δίπλα τους με σταυρωμένα τα χέρια και αυστηρό ύφος δεν άφηνε περιθώρια για συζήτηση ενώ , αντίθετα έδειχνε προβληματισμένος για το ενδεχόμενο διακοπής του πειράματος κανοντας συνέχεια τις στερεότυπες παροτρύνσεις "Συνεχίζουμε , είναι αναγκαίο για την επιτυχία του πειράματος , δεν μπορώ να σου εξηγήσω τώρα , συνέχισε , δεν έχεις άλλη επιλογή " Οι περισσότεροι εθελοντές δυσφορούσαν ή γελούσαν νευρικά , γκρίνιαζαν και έλεγαν περισσότερο από μια φορά ότι δεν ήθελαν να συνεχίσουν. Αλλά εκείνοι που ακούστηκαν να λένε κάτι για την απάνθρωπη διαδικασία του πειράματος ήταν τελικά εκείνοί που το έφταναν μέχρι τέλος ...
Από συζητήσεις μετά τα πειράματα αποκαλύφθηκε ότι όλοι οι εθελοντές είχαν νομίσει ότι το θύμα ήταν ή αναίσθητο ή ίσως ακόμη και νεκρό. Οι περισσότεροι απο αυτούς ήταν βαθύτατα ενοχλημενοι απο την ίδια τους τη συμπεριφορά και δεν μπορούσαν να τη καταλάβουν . Προσπαθώντας να βρούν κάποια εξήγηση , έλεγαν πράγματα όπως "δεν ήθελα να κάνω κάποιο λάθος που θα χαλούσε το πείραμα " . Έπειθαν τους εαυτούς τους ότι "οι επιστήμονες ξέρουν τι κάνουν" . Η παρόρμηση να είναι εντάξει με τις απαιτήσεις του πειράματος και η αδυναμία τους να επικρίνουν την ανώνυμη εξουσία δεν αποτελούν επιθετικότητα αλλά είναι το βιολογικό απαραίτητο συμπλήρωμά της , η πίστη και η υποταγή στο σύνολο. Αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν , επίσης , αναπτυχθεί παθολογικά σε υπέρμετρο βαθμό στην ανθρώπινη κοινωνία , όπως αποδεικνύει το πείραμα , σε βαθμό που καθιερωμένες ανώνυμες αρχές -εξουσίες όπως το "κράτος , η επιστήμη , ή ακόμη η επανάσταση " μπορούν να μετατρέψουν οτιδήποτε σε θεμιτό και νόμιμο με μια μόνο σφραγίδα , μια άσπρη μπλούζα ή ένα περιβραχιόνιο.
Η εικόνα που έχουμε γενικά για τον άνθρωπο και την ανθρώπινη κοινωνία είναι λανθασμένη . Πριν αρχίσει τα πειράματά του ο Milligram , ζήτησε απο 40 περίπου γνωστούς καθηγητές ψυχολογίας και ψυχιατρικής αν κάνουν μία πρόβλεψη για τα αποτελέσματα . Οι ειδικοί αυτοί ήταν σίγουροι ότι η μεγάλη πλειοψηφία των εθελοντών θα σταματούσε το πείραμα αμέσως μετά τις πρώτες ενδείξεις πόνου απο τα θύματα , ενώ 4% θα μπορούσε να φτάσει μέχρι τα 200 volt (δυνατές φωνές) και μόνο 0,1% θα έφτανε μέχρι το τέλος.
Υπάρχει μια έμφυτη αντίδραση στο να αντικαταστήσουμε την ιδεατή εικόνα της ανθρωποτητας που έχουμε με μια άλλη εικόνα που είναι πιο ρεαλιστική. Οτιδήποτε διαταράσσει την ιδεατή αυτή εικόνα μας , του δίνουμε τον χαρακτηρισμό "απάνθρωπο" . Τα κρεματόρια του Αουσβιτς, οι σφαγές στο Κονγκό , στο Μπαγκλαντές , στη Ρουάντα , το μακελειό στο Βιετνάμ , οι βομβαρδισμοί στο Ιράκ και στη Γιουγκοσλαβία είναι πάντα κάτι που κάνουν "κάποιοι άλλοι " ή αποτελούν "ειδικές περιπτώσεις που προκαλούν κάποιοι λίγοι , ποτέ οι πλειοψηφίες". Αλλά ο κανόνας του 75% που προκύπτει απο τα πειράματα του Miligram είναι γραμμένο με ανεξίτηλο μελάνι. Και το 75% δεν παριστάνει εξαιρέσεις , αντιπροσωπεύει το κανόνα.​

_V



…

 

Εξαιρετικό σημείωμα Master V!

Από φιλοσοφικής πλευράς η Χάννα Άρεντ κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα περί κοινοτοπίας του κακού στο σπουδαίο βιβλίο της «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ».


Ένα ακόμη ενδιαφέρον πείραμα έγινε στα 1971 στο Στάνφορντ. Επισυνάπτω:

Το Πείραμα του Στάνφορντ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ


Επιλέγονται 24 εθελοντές, που θα περάσουν δύο εβδομάδες σε μια ψεύτικη φυλακή στο υπόγειο ενός κτιρίου του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, οι μισοί ως δεσμοφύλακες, οι υπόλοιποι ως κρατούμενοι. Είμαστε στο 1971 και όλοι οι εθελοντές συμμετέχουν στο κίνημα κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Τη δεύτερη μέρα οι κρατούμενοι οργανώνουν εξέγερση. Οι δεσμοφύλακες απαντούν στερώντας τους τροφή, νερό και ύπνο. Την επομένη τούς παίρνουν τα ρούχα που φοράνε, τους ταπεινώνουν και τους αναγκάζουν να υποδυθούν σοδομισμό. Ο κρατούμενος 8612 αρχίζει απεργία πείνας. Οι συγκρατούμενοί του στρέφονται εναντίον του, θεωρώντας τον ταραχοποιό. Την πέμπτη ημέρα ο Ζιμπάρντο καλεί τη φίλη και συνάδελφό του να παρακολουθήσει την εξέλιξη του πειράματος. Η Κριστίνα Μάσλαχ ξεσπάει σε κλάματα όταν βλέπει έναν από τους δεσμοφύλακες να περνάει μια σακούλα στο κεφάλι του θύματός του, να δένει με αλυσίδα το πόδι του στην καρέκλα και να τον σέρνει στο διάδρομο. Ο Ζιμπάρντο διακόπτει το πείραμα, αναγνωρίζοντας πως η κατάσταση είχε εξελιχθεί πολύ πιο δραματικά από ό,τι φανταζόταν.




ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 05/04/2008


ΦΙΛΙΠ ΖΙΜΠΑΡΝΤΟ: ΜΙΛΑΕΙ Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΠΟΥ ΤΟ 1971 ΕΙΧΕ ΚΑΝΕΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΗΤΟ «ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ ΣΤΑΝΦΟΡΝΤ»

Είμαστε όλοι δυνάμει βασανιστές;

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ

Είναι 28 Απριλίου του 2004: ο Φίλιπ Ζιμπάρντο, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και πρώην πρόεδρος της Ενωσης Αμερικανών Ψυχολόγων, παρακολουθεί την εκπομπή «60 Minutes».

«Δεν φταίνε τα "μήλα" αλλά το "βαρέλι". Ισως οι Αμερικανοί στρατιώτες που έγιναν βασανιστές, στις φυλακές Αμπού Γκράιμπ του Ιράκ, δεν ήταν παρά "υγιή μήλα" που σάπισαν μέσα στο διεφθαρμένο "βαρέλι"»
Οι εικόνες από το Αμπού Γκράιμπ έρχονται για πρώτη φορά στο φως. Κι ενώ ο πλανήτης παρακολουθεί συγκλονισμένος, ο Ζιμπάρντο βλέπει σκηνές που του είναι οικείες. Τριάντα τρία χρόνια νωρίτερα είχε πραγματοποιήσει εκείνο που σήμερα θεωρείται από τα πιο διάσημα πειράματα ψυχολογίας στον κόσμο -το Πεντάγωνο αξιοποιεί το μαγνητοσκοπημένο υλικό στην εκπαίδευση των ανακριτών, ντοκμαντέρ και ταινίες το έχουν χρησιμοποιήσει σαν πρώτη ύλη, μέχρι και ροκ γκρουπ έχει πάρει από αυτό το όνομά του: Το Πείραμα του Στάνφορντ, που είχε σκοπό να μελετήσει πώς προσαρμόζονται ψυχικά υγιείς άνθρωποι στο περιβάλλον της φυλακής έληξε έπειτα από μόλις έξι μέρες. Αφού πρώτα οι 24 εθελοντές είχαν εκδηλώσει συμπεριφορές που παραπέμπουν στις φωτογραφίες από το Αμπού Γκράιμπ.

Ο Ζιμπάρντο εντάχθηκε ως εμπειρογνώμονας στην υπερασπιστική ομάδα ενός εκ των βασανιστών -του λοχία Ιβάν «Τσιπ» Φρέντερικ. Εχοντας πρόσβαση στο σύνολο των ντοκουμέντων γύρω από τις συνθήκες στην ιρακινή φυλακή, άρχισε να χτίζει τη θεωρία, σύμφωνα με την οποία οποιοσδήποτε μπορεί να μετατραπεί σε εγκληματία αν βρεθεί σε περιβάλλον που ενθαρρύνει, παραβλέπει και συντηρεί τη διαφθορά και την απανθρωποίηση. Στο βιβλίο «The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil» (εκδ. Random House), που κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες, περιγράφει για πρώτη φορά με λεπτομέρειες όσα εκτυλίχθηκαν σε ένα υπόγειο του αμερικανικού πανεπιστημίου το 1971, εξηγώντας πως -κατά τη γνώμη του- οι αντιστάσεις μας στη βαναυσότητα δεν είναι τόσο ισχυρές όσο νομίζουμε.

Γιατί σκεφτήκατε πως τα ευρήματα ενός πειράματος του 1971 εξηγούν τη συμπεριφορά των βασανιστών του Αμπού Γκράιμπ;

«Πρώτ' απ' όλα γιατί διέκρινα αμέσως τις οπτικές αναλογίες ανάμεσα στις φωτογραφίες από την ιρακινή φυλακή και εκείνες από την ψεύτικη φυλακή του πειράματος: γυμνοί κρατούμενοι, κεφάλια καλυμμένα με σακούλες, σεξουαλική ταπείνωση. Η αντίδραση της ηγεσίας του αμερικανικού στρατού και της κυβέρνησης Μπους ήταν πως η υπόθεση του Αμπού Γκράιμπ ήταν ένα μεμονωμένο περιστατικό, για το οποίο ευθύνονταν μόνο λίγα "σάπια μήλα". Εγώ λοιπόν σκέφτηκα πως μάλλον δεν έφταιγαν τα "μήλα", αλλά ένα μεγάλο, επικίνδυνο βαρέλι. Ισως οι στρατιώτες που έγιναν βασανιστές δεν ήταν παρά "υγιή μήλα" που σάπισαν εξαιτίας του διεφθαρμένου "βαρελιού" της φυλακής και ενός ανήθικου πολέμου».

Το «καλό και το κακό»

Διαπιστώσατε αν υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά, εγγενή ή επίκτητα, που ενισχύουν τις ηθικές αντιστάσεις ενός ανθρώπου;

«Οχι, δεν μπορώ να πω ότι η προσωπικότητα παίζει ιδιαίτερο ρόλο. Κάτω από ορισμένες συνθήκες, οι περισσότεροι θα διαβούμε τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο καλό και το κακό. Ελάχιστοι θα είναι ικανοί να αντισταθούν. Είναι εκείνοι που αποκαλούμε ήρωες, αλλά δεν έχουμε ερευνήσει επαρκώς την ψυχολογία του ηρωισμού. Πιστεύω πως οι περισσότεροι "ήρωες" δεν μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Διαθέτουν, όμως, μια μεγαλύτερη προθυμία να αναλάβουν δράση για το καλό του κοινωνικού συνόλου, παίρνοντας μάλιστα ρίσκα. Είναι αυτό που αποκαλώ "κοινοτοπία του ηρωισμού", γιατί οι ηρωικές πράξεις γίνονται από καθημερινούς ανθρώπους, μία φορά στη ζωή τους».

Στο βιβλίο κάνετε λόγο για τους τρεις παράγοντες που συνεργάζονται προκειμένου ένας ψυχικά υγιής άνθρωπος να μετατραπεί σε εγκληματία: το πρόσωπο, οι συνθήκες και το σύστημα, το οποίο και θεωρείτε περισσότερο καθοριστικό. Γιατί;

«Για να εξηγήσω την ανθρώπινη συμπεριφορά προσπαθώ να καταλάβω πώς συνδιαμορφώνουν τα ξεχωριστά πρόσωπα το συγκεκριμένο περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκονται, τι επίδραση έχουν πάνω τους οι πιέσεις που υφίστανται και πώς το σύστημα γεννάει και συντηρεί αυτές τις πιέσεις. Οι περισσότεροι θεσμοί που επενδύουν στην έννοια της ατομικής ευθύνης βλέπουν ενόχους, διαταραγμένους και αμαρτωλούς. Τα προγράμματα επανένταξης ακολουθούν ένα μοντέλο που στοχεύει στην αποθεραπεία ή το σωφρονισμό, αποκλειστικά σε ατομικό επίπεδο. Είναι προορισμένα σε αποτυχία όσο θα βλέπουν μόνο την ατομική ευθύνη. Πρέπει να υιοθετήσουμε ένα μοντέλο αποτροπής της βίας και των προκαταλήψεων, το οποίο θα λαμβάνει υπόψη πως κάθε ατομική περίπτωση είναι σύμπτωμα μιας κοινωνικής ασθένειας. Επίσης, ο Νόμος οφείλει να επανεκτιμήσει την ισχύ εκείνων των συστημικών πιέσεων που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ανθρώπινη συμπεριφορά. Και να επιμερίζει τις ποινές αναλόγως».

Υποσυστήματα...

Αυτό που αποκαλούμε «σύστημα» είναι έργο ανθρώπων που, όπως λέτε, ευθύνονται για τη δημιουργία των συνθηκών που μπορούν να μας μετατρέψουν σε εγκληματίες. Γι' αυτήν, τη δική τους παραβατικότητα, ποιος έχει ευθύνη;

«Το σύστημα φτιάχνεται από ανθρώπους, αλλά στα υψηλότερα στρώματα της εξουσίας οι άνθρωποι βρίσκονται μπλεγμένοι σε περίπλοκα υποσυστήματα εξουσίας -πολιτικά, νομικά, πολιτισμικά, ιστορικά, οικονομικά- το καθένα από τα οποία προωθεί και μια ξεχωριστή ατζέντα. Σε κάποιες περιπτώσεις το σύστημα γίνεται ανεξάρτητο από τα πρόσωπα και λειτουργεί ερήμην όσων κατά καιρούς το υποστηρίζουν με τη δράση τους -αυτό είναι φανερό στην περίπτωση τόσο του εκπαιδευτικού όσο και του σωφρονιστικού συστήματος. Ενα ακόμη καλύτερο παράδειγμα που δείχνει πώς αυτονομείται το σύστημα είναι η κουλτούρα της διαφθοράς που πλήττει πολλά σύγχρονα κράτη, μια κουλτούρα που γεννάει συστήματα τα οποία κατ' εξακολούθηση παράγουν θύματα, ενόχους και παθητικούς παρατηρητές».

Και τι γίνεται με την προθυμία ενός καλού, ηθικού νεαρού να πιστέψει τη διαβεβαίωση των ανωτέρων του πως οι άνθρωποι που καλείται να φρουρήσει στο Αμπού Γκράιμπ είναι πράγματι επικίνδυνοι για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ; Ως πολίτης μιας ελεύθερης, δημοκρατικής χώρας, είχε πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που χρειαζόταν για να πάρει μια υπεύθυνη απόφαση.

«Η λογική, η ελεύθερη βούληση, η υπευθυνότητα και η άσκηση της κριτικής σκέψης έχουν νόημα μόνο όταν βρισκόμαστε σε οικείο περιβάλλον. Αντιθέτως, ελάχιστα μετρούν όταν λειτουργούμε υπό πίεση σε συνθήκες πρωτόγνωρες, όπου η πίεση να ανήκεις σε μια ομάδα είναι εξουθενωτική, όταν δεν επιμερίζονται με σαφήνεια οι ρόλοι ευθύνης και όλα αυτά σε ένα χώρο που απαξιώνει την ανθρώπινη ζωή. Τότε το πρόσωπο μετατρέπεται σε πιόνι, που αποδέχεται άκριτα τους κανόνες. Πόσω μάλλον όταν αυτό συμβαίνει κάτω από την ομπρέλα μιας ιδεολογίας που ομνύει πως ο σκοπός της εθνικής ασφάλειας αγιάζει μέσα παράνομα, απάνθρωπα και ανήθικα».

Οι νέοι που συμμετείχαν στο Πείραμα του Στάνφορντ ήταν ακτιβιστές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που χρειάστηκαν λίγες μέρες σε μια ψεύτικη φυλακή για να μετατραπούν σε αληθινούς βασανιστές. Αυτό μάλλον οδηγεί σε πολύ δυσοίωνα συμπεράσματα σχετικά με την ανθρώπινη φύση.

«Μια φυλακή -έστω και ψεύτικη- ενθαρρύνει συμπεριφορές που δεν θα εκδηλώνονταν ποτέ σε μια λέσχη κυρίων, εδώ που τα λέμε. Το περιβάλλον κάνει όλη τη διαφορά. Αν μεγαλώνεις στο γκέτο σημαίνει πως ζεις στη φτώχεια, έχεις συνηθίσει ο δημόσιος χώρος να είναι βρόμικος και εξαθλιωμένος, οι ληστείες και τα διαλυμένα αυτοκίνητα είναι στην ημερήσια διάταξη. Σε μια καλή γειτονιά σού καλλιεργούνται άλλες προσδοκίες και απαιτήσεις από τη ζωή. Εχουμε συνηθίσει να αξιολογούμε την προσωπικότητα ενός ανθρώπου στο οικείο του περιβάλλον. Είναι μύθος πως η προσωπικότητα είναι κάτι αναλλοίωτο. Πρόκειται για την ψευδαίσθηση της ατομικότητας. Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, ελεύθεροι άνθρωποι μετατρέπονται σε προβλέψιμα ρομπότ. Αυτή είναι μια αλήθεια που δεν θέλουμε να ξέρουμε». *




ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 05/04/2008

 

στο χωριό μου ίσως και στα δικά σας λέμε το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει κι αυτό είναι το σύνηθες. ακόμα και τις μύριες όσες αντιστάσεις να έχεις θα σε αναγκάσει το ίδιο το περιβάλλον να στραφείς προς τα όπου πάει κι αυτό για την αυτοπροστασία σου.
από αυτή την πλευρά δεν χρειαζόταν κανένα πείραμα για να μας το αποδείξει αυτό. στη ζούγκλα φέρεσαι σαν ζώον. στο σαλόνι σαν αριστοκράτης.
είτε το θέλουμε είτε όχι μέσα μας κρύβουμε και τα δύο.
σπάνια λαθεύει αυτός ο κανόνας και ακολουθεί το "κι έβαλε το χέρι στου στα σκ......... κι έβγαλε διαμάντι"
σπάνια δυστυχώς.

 

Παρατηρώ σ’ αυτά τα πειράματα ένα παράδοξο εκ πρώτης όψεως φαινόμενο που προσωπικά βρίσκω αξιοσημείωτο. Είναι η πιθανή σύνδεση σαδισμού και … υποτακτικότητας. Η σαδιστική συμπεριφορά προς το ανυπεράσπιστο θύμα συνδυάζεται με τυφλή υποταγή στα κελεύσματα είτε μιας αυθεντίας, είτε μιας εξουσίας, των οποίων αι βουλαί παραμένουν άγνωσται κι εντούτοις ουδόλως αμφισβητούνται. Συνηθίσαμε ως τώρα να σχετίζουμε τον σαδισμό με την κυριαρχικότητα. Μήπως μας έχει ξεφύγει κάτι;

Αξιοπρόσεκτο είναι επίσης το γεγονός πως η σαδιστική συμπεριφορά προέρχεται από μη σαδιστές. Στο πρώτο παράδειγμα οι «βασανιστές» δυσφορούν και οι ίδιοι μ’ αυτό που τους «αναγκάζουν» να κάνουν. Συνεχίζουν όμως. Δεν έχουμε ενδείξεις για το αν βαθμιαία η δυσφορία τους συνυπάρχει με κάποια διέγερση ή ικανοποίηση. Στο δεύτερο πείραμα αυτό είναι σαφές ότι συμβαίνει. Οι ειρηνιστές ανακαλύπτουν κι εκδηλώνουν βίαια ένστικτα που ως τότε αγνοούσαν.

Το δικό μου όμως ενδιαφέρον εστιάζεται σ’ αυτούς τους λίγους που λένε όχι, στην μειοψηφία που αρνείται να υποκύψει. Θα ήθελα να μάθω περισσότερα για το τι είδους άνθρωποι είναι και εάν έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Οι έρευνες είναι φειδωλές σε περιγραφές: συνηθισμένοι άνθρωποι, αλλά με πίστη στη συλλογικότητα. Αρκεί αυτό για να τους κατανοήσουμε; Αν κάποιος γνωρίζει κάτι παραπάνω ας κάνει τον κόπο να με διαφωτίσει.

Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποια αναλογία με τον ερωτικό σαδισμό. Σε ιδιωτικές μου συνομιλίες με 5 υποτακτικούς είχα την πληροφορία πως κατά καιρούς ασκούσαν σαδιστικές πράξεις σε άλλα άτομα προς τέρψιν ή κατόπιν εντολών των κυρίων τους. Ισχυρίζονταν δε, πως καθόλου δεν απολάμβαναν τις πράξεις αυτές, πλην όμως τις εκτελούσαν για να γίνουν αρεστοί στον αφέντη τους αλλά δεν είμαι σίγουρος αν αυτό ήταν το μόνο κίνητρό τους. Δεν τολμώ να γενικεύσω τα συμπεράσματά μου, αλλά φαίνεται πως ο μηχανισμός συμμόρφωσης είναι παρόμοιος. Η δική σας γνώμη;