Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Το 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης ξεκίνησε χθες, με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ταινίες για διάφορα κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Είμαι κάθε μέρα εκεί και παρακολουθώ αρκετές ταινίες. Πρέπει να πω ότι απολαμβάνω και το περιεχόμενο των ντοκιμαντέρ αλλά και το όλο κλίμα του Φεστιβάλ, αφού έχω την ευκαιρία να συνομιλώ με σκηνοθέτες (ξέρετε πώς αρπάζω εγώ τις ευκαιρίες), με συντελεστές, με νεαρά άτομα από το κοινό, φοιτητές, σινεφίλ, κλπ. Θα προσπαθήσω λοιπόν να σας μεταφέρω μία μικρή γεύση από το Φεστιβάλ της πόλης μου, με κάποιες σύντομες αναφορές στα θέματα που πραγματεύονται τα ντοκιμαντέρ και στον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο το κάνουν.

Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε πιστεύω να κάνουμε στο αφιέρωμα "Έτσι είμαι - Ανατρέποντας προκαταλήψεις". Πρόκειται για μία σειρά ταινιών για άτομα με ειδικές ικανότητες που αντιμετωπίζουν συχνά τεράστια προβλήματα στην κοινωνική τους ενσωμάτωση, λόγω των προκαταλήψεων που συνεχίζουν να υπάρχουν.

Όπως λέει ο Δημήτρης Εϊπίδης, Διευθυντής του Φεστιβάλ, στο ενημερωτικό φυλλάδιο για το "Έτσι είμαι":

"Οι πιο άγνωστες κι ανεξερεύνητες, οι πιο κρυφές αχαρτογράφητες περιοχές, δεν βρίσκονται στα βάθη κάποιου ωκεανού, ούτε σε μια σκοτεινή άκρη του διαστήματος. Το μεγαλύτερο μυστήριο, το πιο ενδιαφέρον αίνιγμα, παραμένει ο άνθρωπος, η ποικιλότητά του, τα συναισθηματικά και πνευματικά υλικά που ορίζουν την ρευστότητα της ύπαρξής του. Κι αν όλοι λίγο πολύ υποθέτουμε, θεωρούμε, ότι γνωρίζουμε κάτι για τον εαυτό μας και τους άλλους, συχνά μοιάζουμε χαμένοι όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με κάτι που ξεπερνά τα στενά σύνορα της προσωπικής μας εμπειρίας.

Το "Έτσι είμαι - Ανατρέποντας προκαταλήψεις", είναι ένα αφιέρωμα που δεν φιλοδοξεί να μας γνωρίσει κάτι ξένο και ανοίκειο, αλλά να μας βοηθήσει να διανύσουμε την απόσταση από την προκατάληψη ως την κατανόηση.

Με επίκεντρο τους ανθρώπους με αναπτυξιακά και νοητικά προβλήματα, το "Έτσι είμαι" πηγαίνει πέρα από τα επιστημονικά δεδομένα και την ιατρική παρατήρηση, δίνει το λόγο και την κάμερα στους ίδιους, καταγράφει τον κόσμο τους όπως εκείνοι τον βιώνουν και μας βοηθά να τον ανακαλύψουμε εκ νέου στις πραγματικές του διαστάσεις. Όχι δίχως δυσκολίες και προβλήματα, αλλά μαζί γεμάτο ελπίδα, θέληση, χιούμορ, ευαισθησία, δημιουργικότητα, επιθυμίες.

Το να δεις τον κόσμο με τα μάτια ενός άλλου αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για να αντιληφθείς την αλήθεια του, αλλά ταυτόχρονα να κοιτάξεις πιο καθαρά τον δικό σου, τον ίδιο σου τον εαυτό. Οι ταινίες αυτού του αφιερώματος μας προσφέρουν ένα τέτοιο σπάνιο δώρο, αποτελώντας παράλληλα εξαιρετικά δείγματα κινηματογραφικής ειλικρίνειας και αμεσότητας και συνθέτοντας ένα αφιέρωμα πολύτιμο και ουσιαστικό."

Οι ταινίες ασχολούνται με θέματα όπως ο αυτισμός, το σύνδρομο Asperger, το σύνδρομο Down, η αποκατάσταση τετραπληγικών αναπήρων και το σύνδρομο Williams.

 

Η πρώτη ταινία που παρακολούθησα χθες ήταν ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο, "Ingrid Betancourt: 6 years in the jungle". Είναι μία Γαλλο-Βρετανική συμπαραγωγή του 2010, με σκηνοθέτη τον Angus Macqueen.

Η Ίνγκριντ Μπετανκούρ, υποψήφια στις προεδρικές εκλογές της Κολομβίας, απήχθη το 2002 από την αριστερή επαναστατική οργάνωση FARC, μαζί με τη βοηθό της, Κλάρα Ρόχας. Οι επαναστάτες χρησιμοποιούσαν αυτή την τακτική, να παίρνουν ως ομήρους Κολομβιανούς και ξένους πολίτες, και να τους κρατούν επί χρόνια ολόκληρα αιχμαλώτους σε στρατόπεδα μέσα στη ζούγκλα του Αμαζονίου. Έτσι ασκούσαν πίεση στις ξένες κυβερνήσεις, με σκοπό να αναγνωρισθούν ως επαναστατικός στρατός. Είχαν ήδη στην κατοχή τους μία αρκετά μεγάλη περιοχή της χώρας, και ήθελαν να μην θεωρούνται "αντάρτες" και προδότες της Κολομβίας. Κάποιοι από τους ομήρους κρατήθηκαν 10 χρόνια μέσα στη ζούγκλα. Η Μπέτανκουρ απελευθερώθηκε μετά από 6 χρόνια, από μία ομάδα του Κολομβιανού στρατού που πόζαρε ως ξένη ομάδα ανθρωπιστικής βοήθειας, που είχε τάχα αναλάβει να μεταφέρει τους ομήρους με ελικόπτερο σε κάποιο άλλο στρατόπεδο. Άλλοι όμηροι απελευθερώθηκαν με την διπλωματική μεσολάβηση του Τσάβες, Προέδρου της Βενεζουέλας, ο οποίος αναγνώρισε πρώτος τον FARC. Η κυβέρνηση της Κολομβίας πάντα επέμενε ότι δεν μπορούσε "να διαπραγματευθεί με τρομοκράτες".

Η αφήγηση της Μπέτανκουρ για την αιχμαλωσία της ήταν συγκλονιστική. Μία εξαιρετικά δυνατή γυναίκα, δεν έπαψε στιγμή να επιχειρεί να δραπετεύσει και να θεωρεί την αιχμαλωσία της κάτι μισητό. Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι οι απλοί άνθρωποι δεν μπορούν να κατανοήσουν τί σημαίνει να πρέπει να ζητάς την άδεια για οτιδήποτε κάνεις, όπως το να μιλήσεις ή να σηκωθείς ή να χρησιμοποιήσεις την τουαλέτα. Και ενώ στην αρχή οι απαγωγείς της ήταν ευγενικοί μαζί της, όσο περνούσε ο καιρός η κατάσταση άλλαζε δραματικά. Για παράδειγμα, στην αρχή της έλεγαν, "βεβαίως και μπορείς να πας στην τουαλέτα", σύντομα όμως η απάντηση έγινε ένα κοφτό "όχι". Αρκετές φορές τις αλυσσόδεναν σε δέντρα και τους επέβαλαν την απόλυτη σιωπή και απομόνωση για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η Κλάρα Ρόχας, από την άλλη, αποδέχθηκε πιο παθητικά την ομηρία της και κατέληξε να μείνει έγγυος από έναν φρουρό της. Το παιδί γεννήθηκε με καισαρική μέσα στη ζούγκλα, ενώ ένας επαναστάτης κρατούσε έναν φακό και ένας άλλος έκανε αέρα με ένα βιβλίο για να διώχνει τις μύγες και τα έντομα. Το παιδί επέζησε και σήμερα ζει με την μητέρα του.

Οι δύο γυναίκες σταμάτησαν να επικοινωνούν, από τον πρώτο καιρό της αιχμαλωσίας τους. Ακόμη και σήμερα ο τοίχος της σιωπής υπάρχει ανάμεσά τους. Όπως είπε η Μπετανκούρ, τους ήταν πολύ πιο εύκολο να συγχωρέσουν τους απαγωγείς τους, τους οποίους θεωρούσαν τέρατα έτσι κι αλλιώς, από το να καταφέρουν να αποδεχθούν τους συντρόφους τους, από τους οποίους είχαν υπερβολικές απαιτήσεις, όπως να δείχνουν κατανόηση, αυτοθυσία, κλπ.

Η πιο συγκινητική - κατ' εμέ - στιγμή του ντοκιμαντέρ ήταν όταν ένας όμηρος στρατιώτης δραπέτευσε μετά από 10 χρόνια παραμονής του στη ζούγκλα και παρουσιάστηκε μπροστά στις κάμερες να κάνει μια δήλωση. Κατέρρευσε και άρχισε να κλαίει στη μέση της δήλωσης. Ο αξιωματικός που στεκόταν δίπλα του, του έσφιγγε τον ώμο για να του δώσει κουράγιο να συνεχίσει, όμως σύντομα δεν άντεξε και άρχισε να κλαίει και ο ίδιος. Ήταν συγκλονιστικό να βλέπω μεγάλους άντρες, στρατιώτες και αξιωματικούς, να κλαίνε. Μία σπάνια στιγμή ανθρωπιάς.

 

Το ηλιόλουστο Κυριακάτικο πρωινό δελέασε αρκετούς Θεσσαλονικείς μακριά από τις σκοτεινές αίθουσες του λιμανιού όπου γίνεται το φεστιβάλ. Στην παραλιακή μου ποδαράτη διαδρομή από το σπίτι μου μέχρι το λιμάνι, συνειδητοποίησα ότι έκανα πολύ καλά να κρεμάσω το παλτό μου και να φορέσω το καφέ δερμάτινο - που είναι και πιο κουλτουριάρικο - ότι οι πεζοί δυσκολεύονται πλέον να περπατήσουν στην παραλία λόγω του ποδηλατόδρομου και ότι εν μέσω κρίσης η Θεσσαλονίκη είναι γεμάτη πολυτελή διθέσια αυτοκίνητα από όπου ξεχύνονται οι πιο άθλιες μουσικές που μπορεί να ακούσει ποτέ κανείς. Κάποιος πρέπει να τους μιλήσει για τον Γκλεν Γκουλντ...

Η πρώτη ταινία, με τίτλο "Η φάκα", της Μαρίνας Δανέζη, αναφερόταν στα άτομα με κινησιακές δυσκολίες και νοητική υστέρηση που βρίσκονται παγιδευμένα στη φάκα του ασύλου, μόλις πεθάνουν οι γονείς τους ή αν οι οικογένειές τους τα παρατήσουν στη μοίρα τους εκεί στα ιδρύματα. Η ιστορία του Διονύση είναι η ιστορία ενός παιδιού που γεννήθηκε πρόωρα και έπαθε εγκεφαλική βλάβη κατά τη γέννα του. Πάσχει από ελαφριά νοητική υστέρηση και από βαριάς μορφής τετραπληγία. Η μητέρα του τον φροντίζει με πολλή αγάπη. "Περνώ σαν βασιλιάς στο σπίτι μου", λέει ο Διονύσης. Έχει όμως παράπονο από τον πατέρα του, ο οποίος, επειδή έχει χωρίσει από τη μητέρα του, δεν πηγαίνει να τον δει πολύ συχνά. Ο Διονύσης έχει πλήρη συνείδηση της κατάστασής του και στεναχωριέται όταν βλέπει άτομα σε ιδρύματα όπως το ΠΙΚΠΑ να μην έχουν κανέναν δίπλα τους, να είναι κακοντυμένα και πολλές φορές να τους φέρονται άσχημα. "Μην το συζητάς", λέει χαρακτηριστικά. "Τους πηγαίνουν εκεί και μετά κλείνουν την πόρτα." Ο Διονύσης ονειρεύεται ότι μια μέρα θα μπορέσει να περπατήσει. Αυτό, όπως μας είπε η σκηνοθέτις της ταινίας, δεν θα γίνει ποτέ. Σήμερα υποφέρει από βαριά κατάθλιψη και το μέλλον του είναι αβέβαιο.

Η δεύτερη ταινία, με τίτλο "Πριγκίπισσα Χριστίνη", της Ίριδος Ζαχμανίδη, είναι η ιστορία μίας κοπελίτσας που έχει σύνδρομο Down. Όταν την επέλεξε ο Γιώργος Διαλεγμένος και ο Λευτέρης Βογιατζής, για να συμμετέχει στη θεατρική παράσταση Bella Venezia μαζί με άλλα 5 άτομα από ένα κέντρο αποκατάστασης και απασχόλησης για άτομα με προβλήματα νοητικής υστέρησης, άλλαξε η ζωή της. Απέκτησε αυτοπεποίθηση και έγινε πιο κοινωνική. Της αρέσει να παίζει σε θεατρικά, στο πλαίσιο της δραματοθεραπείας και χαίρεται που έχει πλέον γίνει αναγνωρίσιμη μετά από την ταινία αυτή που έγινε για τη ζωή της. Η Χριστίνη ήταν εκεί στην αίθουσα και παρακολούθησε την ταινία μαζί μας. Είναι ένα όμορφο γλυκό κορίτσι με μπλε φιόγκο στα μαλλιά. Τρελαίνεται για ερωτικές ιστορίες, ερωτεύεται και η ίδια και ονειρεύεται να κρατήσει κάποτε ένα μωρό στην αγκαλιά της, ένα όνειρο που δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα ποτέ.

Μετά, στον γυρισμό προς το σπίτι, ο ήλιος ήταν ακόμα εκεί, οι ποδηλάτες συνέχιζαν τη βόλτα τους στην παραλία και νέα παιδιά βάδιζαν αμέριμνα γελώντας και φλυαρώντας, χωρίς ίσως να αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν πολλοί παράλληλοι κόσμοι, κόσμοι που μόλις και αγγίζονται φευγαλέα, για λίγο, μέσα σε μία ζωή που μας αρνείται πεισματικά ίσο μερτικό στη χαρά και στη λύπη.

 

Την Παρασκευή το βράδυ, παρακολούθησα με μία πολύ καλή νέα μου φίλη Υ, δύο αρκετά καλές ταινίες. Ο Γιώργος Φωτιάδης και η Μαριάννα Αστρακά, ακολούθησαν με το φακό τους κάτι θεόμουρλους γιόγκι στα Ιμαλάια, στην ταινία "Satsang, Sitting by the Truth". Παραγωγός ο παλιός φίλος, Ανδρέας Σιαδήμας και η Dangerous productions. Αν και η ταινία δεν κατάφερε να εισχωρήσει εις βάθος στην φιλοσοφία των ανθρώπων αυτών, ήταν ένα έναυσμα ίσως για κάποιους να διερευνήσουν περισσότερο τη δική τους σχέση με τον κόσμο και τον εαυτό τους. Άνθρωποι ολόγυμνοι και ξυπόλητοι, διατείνονταν ότι ενώ δεν έχουν τίποτα, έχουν τα πάντα. Το σύμπαν τους ανήκει, αφού όλη την ημέρα επί χρόνια ολόκληρα δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να εμβαθύνουν την δική τους αντίληψη για το σύμπαν και το πώς αυτοί ανήκουν μέσα σε αυτό. Με την ταυτόχρονη απόρριψη των υλικών αγαθών και της ιδιοκτησίας και την προσέγγιση στη ζωή σαν να πρόκειται για ένα στάδιο και μόνο - ή σαν ένα όνειρο, όπως το έθεσε ένας ασκητής - οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται σε μία κατάσταση απόλυτης ευτυχίας, εν είδει νιρβάνα, πολύ πολύ μακριά από όσα θεωρούμε εμείς ότι συντελούν στην ευτυχία. Περιττό να πω ότι την καταβρήκα με την εικόνα ενός ολόγυμνου γιόγκι στην άκρη ενός ποταμού, του οποίου το τεράστιο και πανέμορφο, συμμετρικό πέος ξεπρόβαλλε κάτω από μία τζίβα μαλλιών που έφτανε πιο χαμηλά από τα πόδια του. Έπρεπε να τα μαζεύει σε κότσο για να μην σκοντάφτει και πέφτει...Ένας άλλος έσκασε στα γέλια όταν τον ρώτησαν τί πιστεύει για τον θάνατο. Τέλος είπε: "Δεν καταλαβαίνω την ερώτηση..."

Η δεύτερη ταινία, "Echo of Time", ήταν του Πάνου Κέκα και αφορούσε τον Ιρλανδό μουσικό Ross Daly, ο οποίος τα τελευταία 30 χρόνια ζει και εργάζεται στην Κρήτη. Έχει ιδρύσει τον "Λαβύρινθο", ένα εργαστήριο για ανθρώπους που αγαπούν τη μουσική και θέλουν να μάθουν νέα είδη μουσικής έθνικ ή να παίζουν μουσικά όργανα από άλλες χώρες, όπως το Αφγανιστάν, την Ινδία, τη Βουλγαρία κλπ. Συγκεντρώνει λοιπόν εκεί μουσικούς από όλο τον κόσμο και ανθρώπους που επικοινωνούν ο ένας με τον άλλον μέσα από τη μουσική. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε ο τρόπος που ο Ross Daly έπαιζε την Κρητική λύρα και τα άπταιστα ελληνικά του με Κρητική προφορά!

Και οι δύο ταινίες ήταν ο παράδεισος των ποδολάγνων, αφού όσοι εμφανίζονταν στις ταινίες αυτές ήταν ως επί το πλείστον...ξυπόλητοι (ελπίζω να μου συγχωρεθεί η μικρή αμαρτία μου να χαζεύω τα πόδια των άλλων...)

 

"Ο ρόλος των διανοούμενων σήμερα: Μια συζήτηση μεταξύ του Κώστα Δουζίνα και του Σλάβοϊ Ζίζεκ" ήταν ο τίτλος του ντοκιμαντέρ που γύρισε ο Γιώργος Κεραμιδιώτης, με αφορμή την επίσκεψη του Ζίζεκ στην στην Αθήνα το 2010 (ξαναήρθε από τότε). Σε μία μικρή βεράντα στους πρόποδες της Ακρόπολης, απέναντι ακριβώς από το νέο Μουσείο, ο Ζίζεκ άραξε σε μία καρέκλα και έκανε τα ταχυδακτυλουργικά του κόλπα με τις σκέψεις του, καθώς τα δάχτυλά του έπαιζαν πάνω στη μύτη του, στα γένια του και στο μέτωπό του, την πιο υπνωτική συμφωνία ιδιόρυθμων κινήσεων και τικ που έχω δει ποτέ στη ζωή μου.

Ο Κώστας Δουζίνας είναι αντιπρύτανης και διευθυντής του Birkbeck Institute for the Humanities. Δεν είμαι βέβαιη αν έκανε την καλύτερη δουλειά που θα μπορούσε να κάνει στη συνομιλία του με τον Ζίζεκ - σαφώς εγώ θα είχα κάνει πολύ διαφορετικές ερωτήσεις και θα είχα καθοδηγήσει την συζήτηση αλλού, σε θέματα ηθικής φύσεως αντί σε θέματα οικονομικά και πολιτικά. Συζητήθηκε λοιπόν η οικονομική κρίση στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο, όπου ο Ζίζεκ τοποθετήθηκε εναντίον των οικονομικών Αφεντάδων, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι η οικονομική κρίση χτυπάει μόνο την περιφέρεια, δηλαδή την Ελλάδα, την Ιρλανδία κλπ. Ότι έχουμε παραδώσει τις ελευθερίες μας και τα δικαιώματά μας στα χέρια των Ειδικών (π.χ. ειδικών οικονομολόγων), κρατώντας πλέον μικρές μόνο ελευθερίες για τη ζωή μας όπως, lifestyle, σεξουαλικές επιλογές, επιλογές σχετικά με το πού θα ζήσουμε κλπ. Τοποθετήθηκε υπέρ μίας αριστερής κοινωνίας άνευ ιδιοκτησίας, όπου τα μεγάλα θέματα της υγείας και της παιδείας είναι οργανωμένα από το κράτος και δεν χρειάζεται ο πολίτης να ανησυχεί γι αυτά. Ο Δουζίνας μίλησε για μία αριστερή κοινωνία σοφών και εραστών. Συζητήθηκε ο καπιταλισμός ως ένας άρρωστος μηχανισμός ο οποίος πλέον αναγκάζεται να βάλλει κατά του εαυτού του, παγιδευμένος σε έναν καταιγισμό αντιφάσεων. Οι κυνικοί ανάμεσά μας το μόνο που κάνουν είναι να στηρίζουν τον καπιταλισμό, ο οποίος φαίνεται να αυτοσαρκάζεται, χωρίς όμως να μπορεί να μετεξελιχθεί με ουσιαστικό τρόπο. Συζητήθηκε η τεράστια αποχή των Αθηναίων από τις δημοτικές εκλογές και ο Ζίζεκ επέμεινε ότι αυτό ήταν ένα μήνυμα τεράστιας περιφρόνησης και απαξίωσης από τον κόσμο, μήνυμα το οποίο τα πολιτικά κόμματα κάνουν ότι δεν βλέπουν.

Στην ταινία ακούσαμε τον Δουζίνα να περιγράφει την Πολιτεία του Πλάτωνα ως ένα πρωτο-κομμουνιστικό έργο, όπου δεν υπήρχε η ανάγκη για σκλάβους και όπου οι γυναίκες είχαν ίσα δικαιώματα. Ενδιαφέρον αυτό, δεν το είχα ξανακούσει ποτέ.

Πριν αρχίσει η προβολή της ταινίας, ο Κεραμιδιώτης στεκόταν δίπλα μου και μιλούσε με μία φίλη του. Είπε ότι ο Ζίζεκ είναι ένας πολύ απλός, προσιτός άνθρωπος, ότι είναι βασικά ένας αριστερός και ότι είναι Πλατωνικός και όχι Αριστοτελικός. Ότι δεν πιστεύει πως η ανθρωπότητα έχει μία γραμμική πορεία όπου απλά κάνουμε μικρές ρυθμίσεις σε ότι είναι προβληματικό, μία άποψη που θα ήταν περισσότερο Αριστοτελική. Επίσης με πληροφόρησε ότι δεν θα προβληθεί η πρώτη ταινία για το Βυζάντιο, γιατί ανησυχούσα μήπως αποκοιμηθώ. Χάρηκα πολύ γι αυτό και του είπα ότι αν μπορούσαμε να παρακάμψουμε το Βυζάντιο πλήρως, τα πράγματα θα ήταν πολύ καλύτερα. Γέλασε.

Η αίθουσα ήταν γεμάτη με παιδιά από ένα Λύκειο, που τα είχαν φέρει οι καθηγητές τους να παρακολουθήσουν το ντοκιμαντέρ για το Βυζάντιο. Ο Κεραμιδιώτης, έκανε έκκληση στα παιδιά να παρακολουθήσουν με προσοχή την δική του ταινία, γιατί το θέμα ήταν στριφνό και ίσως έξω από τα ενδιαφέροντα και δυνατότητες των παιδιών. Παραδόξως, επί μία ώρα που κράτησε η ταινία, δεν ακούστηκε κιχ στην κατάμεστη αίθουσα. Ο Ζίζεκ κέρδισε τα παιδιά και ήταν απόλυτα κατανοητός και βατός.

Ο Ζίζεκ έκλεισε τη συζήτηση με ένα αστείο, σχετικά με τις δυνάμεις της ριζοσπαστικής και επαναστατικής διανόησης. Ένας μαύρος περπατάει και απαγγέλει το γνωστό απόσπασμα από τη Βίβλο:

Though I walk through the valley of the shadow of death, I shall fear no evil. For I am the meanest motherfucker of them all...

Καλά τα λέει...

 

Σάββατο βράδυ, μετά την Erotic Dream, πήγα να παρακολουθήσω δύο ντοκιμαντέρ που παίχτηκαν στην αίθουσα Παύλος Ζάννας: "Κινμπάκου - η τέχνη του δεσίματος", του Φιλανδού Jouni Hokkanen και την ταινία του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, "Η ζωή και ο θάνατος του Σέλσο Τζούνιορ", που είναι η ιστορία ενός φετιχιστή που λατρεύει τις μπότες.

Η πρώτη ταινία ξεκίνησε εκπληκτικά. Μία νεαρή Γιαπωνέζα μας εξήγησε με αφοπλιστική απλότητα: "I always loathed myself". Πάντα μισούσα τον εαυτό μου...

Δυστυχώς, ήμουν τόσο κουρασμένη και είχε τόση ησυχία και θαλπωρή στην αίθουσα, που αμέσως μετά...αποκοιμήθηκα.

Ξύπνησα μετά από μιάμιση ώρα, όταν άναψαν τα φώτα. Ήταν ο πιο γλυκός ύπνος που έκανα ποτέ στη ζωή μου. Για τις ταινίες όμως, δεν μπορώ να σας πω τίποτα.

 

"Το Νησί των Κανιβάλων", είναι μία ταινία του Cedric Condom, ενός συμπαθέστατου Γάλλου που δεν μιλάει γρι Αγγλικά, πράγμα που εξηγεί γιατί δεν άλλαξε ακόμη το επίθετό του. Η ταινία του αφορούσε μία τεράστια γκάφα που έκανε ο Στάλιν και οι εγκληματικά ανόητοι που είχαν οριστεί υπεύθυνοι για το πόγκρομ στη Μόσχα και στο Λένινγκραντ, το 1933.

Μία κακή σοδειά εκείνη την εποχή, καθώς και οι προσπάθειες μετατροπής του αγροτικού συστήματος, είχαν οδηγήσει τη χώρα σε λιμό. Τεράστιες μάζες αγροτών, περίπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι, μετακινήθηκαν τότε προς τις πόλεις, σε αναζήτηση εργασίας και τροφής. Αυτοί θεωρήθηκαν α-ταξικά άτομα και κοινωνικά βλαβερά στοιχεία και αποφασίστηκε να συλληφθούν και να σταλούν με το ζόρι σε αχανείς εκτάσεις στη Σιβηρία και στο Καζακστάν για να τις κάνουν καλλιεργήσιμες. Οι κάτοικοι των πόλεων είχαν ένα διαβατήριο, που τους προστάτευε από το πόγκρομ. Όμως οι αστυνομικοί είχαν εντολές να πετυχαίνουν συγκεκριμένο πλαφόν συλλήψεων κάθε μέρα κι έτσι έγιναν απρόσεκτοι. Αρκετοί συνελήφθησαν μόνο επειδή είχαν ξεχάσει το διαβατήριό τους στο σπίτι. Ένα κορίτσι 12 ετών έμεινε για λίγο μόνο του στο σταθμό των τρένων καθώς η μητέρα του πήγε να αγοράσει κάτι και το συνέλαβε η αστυνομία. Το κορίτσι δεν μιλούσε καν Ρωσικά. Μία άλλη γυναίκα που απλά περνούσε από τη Μόσχα, συνελήφθη επίσης. Η γυναίκα ήταν έγκυος. Η αστυνομία έπιασε περίπου 320 γυναίκες και 4500 άντρες. Το ένα τρίτο εξ αυτών ήταν σκληρά εγκληματικά στοιχεία.

Τα άτομα αυτά μεταφέρθηκαν με τρένα στο Τόμσκ και από κει οι αρχές τους μετέφεραν στο νησί Ναζινό, ένα νησί 3 χλμ. μακρύ που δεν είχε τίποτε πέρα από βάλτους. Τους μετέφεραν με ποταμόπλοια που συνήθως μετέφεραν ξυλεία, χωρίς να τους δώσουν παρά 200 γρ. ψωμί την ημέρα, όμως και αυτό το έκλεβαν οι εγκληματίες ανάμεσά τους. 27 άτομα πέθαναν μέσα στα ποταμόπλοια. Όταν έφτασαν στο νησί, το ένα τρίτο των ανθρώπων δεν μπορούσε να σταθεί όρθιο. Λίγο αργότερα, άλλα 1200 άτομα μεταφέρθηκαν εκεί. Την πρώτη νύχτα χιόνισε στο νησί και γύρω στα 300 άτομα πέθαναν. Στο νησί δεν υπήρχε τίποτε, ούτε οικήματα, ούτε εργαλεία, ούτε τρόπος για να μαγειρέψουν φαγητό. Είχαν μεταφέρει 20 τόνους αλεύρι αλλά δεν υπήρχε τρόπος να φτιάξουν ψωμί. Οι άνθρωποι αραίωναν λίγο το αλεύρι με ποταμίσιο νερό και το έτρωγαν ωμό. Έπαθαν αμέσως δυσεντερία. Όσοι δεν πέθαιναν από την πείνα, τους σκότωναν οι εγκληματίες για να τους πάρουν τα χρυσά τους δόντια ή στην προσπάθειά τους να δραπετεύσουν από το νησι, τους πυροβολούσαν οι φρουροί.

Σύντομα άρχισε ο κανιβαλισμός των πτωμάτων και λίγο αργότερα οι φόνοι με σκοπό τον κανιβαλισμό. Οι άνθρωποι κάπως έπρεπε να επιβιώσουν. Μία μαρτυρία λέει πως όταν περνούσαν από εκεί οι χωρικοί με βάρκες, έβλεπαν σακούλες με ματωμένο κρέας κρεμασμένες από τα δέντρα. Μία μαρτυρία λέει ότι υπήρχε ένας φρουρός που ήταν ερωτευμένος με μία κοπέλα αιχμάλωτη και την προστάτευε. Μια μέρα αναγκάστηκε να φύγει για λίγο. Έπιασαν την κοπέλα, την έδεσαν σε ένα δέντρο και έκοψαν τα στήθη της και τα μυώδη σημεία του σώματός της, όπως τις γάμπες και τα έφαγαν. Όταν επέστρεψε ο φρουρός, η κοπέλα ήταν ακόμη ζωντανή αλλά πέθανε μετά από λίγο γιατί είχε χάσει πολύ αίμα.

Τελικά από σύνολο 6700 ατόμων που είχαν μεταφερθεί εκεί, μόνο 2000 περίπου επέζησαν και ακόμη κι αυτοί ήταν άρρωστοι και ανίκανοι για εργασία.

Μία συγκλονιστική ιστορία.

 

Απόψε είδα δύο ταινίες στο Ολύμπιον. Η πρώτη ήταν η ιστορία της Becky Clark, 50 ετών, η οποία αποφάσισε να έρθει από την Αμερική στην Ελλάδα για να τρέξει στον Μαραθώνιο, το 2009. Η ταινία ονομάζεται "26.2. The road to here" (είναι η απόσταση ενός κλασικού Μαραθώνιου σε μίλια, είναι 41 χλμ, αυτά τα ξέρω από την κόρη μου που επίσης είναι Μαραθωνοδρόμος). Σκηνοθέτης είναι ο Λευτέρης Φυλακτός, ένας εξαιρετικά ευειδής και απλός νέος σκηνοθέτης, χωρίς μεγαλοπιασιές.

Η Becky κακοποιήθηκε σεξουαλικά από τον πατριό της όταν ήταν 8 ετών. Οι βιασμοί συνεχίστηκαν για αρκετά χρόνια και μάλιστα, επειδή ο πατριός της την χτυπούσε στο κεφάλι, η κοπέλα άρχισε να χάνει την ακοή της και μέχρι τα 19 δεν μπορούσε πλέον να ακούσει τίποτε. Ο δίδυμος αδελφός της και η ίδια άρχισαν να πίνουν πολύ στην εφηβεία τους. Η κοπέλα έκανε απόπειρα αυτοκτονίας με χάπια και έπεσε σε κώμα για 3 μέρες αλλά συνήλθε. Τρεις εβδομάδες αργότερα αυτοκτόνησε ο αδελφός της, με καραμπίνα.

Σήμερα η Becky φοράει εμφυτεύματα και μπορεί να ακούσει. Έχει κάνει διδακτορικό στην κινησιοθεραπεία, βοηθάει σε ένα κέντρο για κακοποιημένα παιδιά και είναι θεραπεύτρια. Ακόμη παθαίνει κρίσεις άγχους, λόγω των παλιών ψυχικών της τραυμάτων. Ο Μαραθώνιος λειτούργησε σαν σύμβολο γι αυτήν. Όλοι οι Μαραθωνοδρόμοι φτάνουν κάποτε στο σημείο να θέλουν να τα παρατήσουν, είναι σαν να χτυπάνε πάνω σε τοίχο. Όμως αν καταφέρουν να ξεπεράσουν το σημείο αυτό, συνεχίζουν μέχρι να ολοκληρώσουν. Πρόκειται για μία υπέρβαση και η Becky έκανε την δική της.

Το δεύτερο ντοκιμαντέρ που είδα ήταν της Καλλιόπης Λεγάκη, με τίτλο "Μόνο οι λέξεις συνεχίζουν". Αποτελείται από εξομολογήσεις κάποιων τακτικών θαμώνων του μπαρ Dasein στα Εξάρχεια, τους οποίους "εξομολογεί' ο ιδιοκτήτης του μπαρ. Δική του ήταν η ιδέα εξάλλου γι αυτό το πρότζεκτ, το οποίο ξεκίνησε τον χειμώνα του 2010. Ο σκοπός του ήταν πολύ απλά να εντρυφήσει σε ένα είδος φιλοσοφικής ηδονοβλεψίας, να δει τί έχει μέσα του ο κάθε άνθρωπος, τί είναι αυτό που τον πονάει.

Ενδιαφέρουσα ιδέα, όπως και τα χάικου που παρεμβάλλονται από τη μία εξομολόγηση στην άλλη. Μοναδικά καλή η στιγμή του Τασούλη, που ήταν απλά ο εαυτός του και αμόλυσε τις συνήθεις μυθοπλασίες του, όπως κάνουμε όλοι οι παραμυθάδες. Συμπαθητική ήταν και η στιγμή του ποιητή, αν και δεν έγινε πιστευτός από κανέναν. Προσωπικά βέβαια πιστεύω ότι η μόνη αληθινή στιγμή, όπως έλεγε και κάποιος πολύ αγαπημένος μου, είναι όταν έχουμε πέσει στα γόνατα και ψελλίζουμε, ανίκανοι να αρθρώσουμε. Πράγμα που ήξερε - surprisingly - και ο ποιητής.

Μπορείτε να βρείτε αρκετές από τις εξομολογήσεις αυτές στο youtube, με τίτλο The Confession Session.

 

Δύο από τις ταινίες που παρακολούθησα, αφορούσαν την σεξουαλική κακοποίηση μικρών αγοριών, σε δύο εντελώς διαφορετικά πλαίσια.

"The dancing boys of Afghanistan" είναι μία αγγλική παραγωγή του σκηνοθέτη Jamie Doran. Στο νότιο Αφγανιστάν, καθώς υποχωρεί η επιρροή των Ταλιμπάν, μία αρχαία πρακτική αναβιώνει. Τα "αμούστακα αγόρια" ("Bacha Bereesh") είναι φτωχά αγοράκια από 10 έως 14 ετών συνήθως, τα οποία επιλέγονται από νταβατζήδες για να εκπαιδευτούν στον χορό και στο τραγούδι, και κατόπιν τα ωθούν στην πορνεία, με αντάλλαγμα να τα γλιτώσουν από την φτώχεια. Τα ντύνουν γυναικεία και τα βάζουν να χορεύουν μπροστά σε πλούσιους και επιφανείς άντρες της κοινότητας, ανάμεσα στους οποίους φιγουράρουν στη διάρκεια του ντοκιμαντέρ και οι αστυνόμοι, οι οποίοι υποτίθεται ότι πρέπει να αποτρέπουν τέτοιες πρακτικές. Μετά τα παιδάκια δίδονται ως ιδιοκτησία σε κάποιον ο οποίος έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω τους, μέχρι τουλάχιστον να γίνουν 18 ετών. Μετά τα διώχνουν, αν έχουν επιβιώσει. Σε μία χώρα όπου οι γυναίκες είναι καλυμμένες με τη μπούρκα από την κορφή ως τα νύχια, η λιμπίντο βρίσκει τις διεξόδους της και την πληρώνουν πάντα οι αδύναμοι, όταν η ίδια η κοινωνία δεν διέπεται απο τις αρχές του πολιτισμού. Στο νότιο Αφγανιστάν η ιδιοκτησία ενός αγοριού δεν θεωρείται ντροπή, αλλά status symbol. Λέει χαρακτηριστικά ένας πλούσιος άντρας της περιοχής: "Εάν με άφηνε η γυναίκα μου, θα είχα κι εγώ ένα αγόρι". Η ερώτηση του δημοσιογράφου αναμενόμενη: "Ρωτάτε και τη γυναίκα σας;" Και η απάντηση: "Δεν την ρωτάω, αλλά δεν θα το κάνω αν δεν συμφωνήσει κι εκείνη, γιατί εγώ είμαι πολιτισμένος." Να γελάσουμε ή να κλάψουμε;

Το "Agnus Dei: Lamb of God", της Alejandra Sanchez, είναι μία Μεξικάνικη παραγωγή που αναφέρεται στην κακοποίηση ενός μικρού αγοριού, του Jesus Romero, από τον παπά της ενορίας του σε μία πόλη στο Μεξικό. Η σεξουαλική του κακοποίηση άρχισε όταν ήταν μόλις 11 ετών. Όταν ο μικρός ανακάλυψε ότι ο παπάς κακοποιούσε και άλλα αγοράκια και ότι αντάλλασσε γυμνές τους φωτογραφίες σε ένα δίκτυο παιδεραστών, αποφάσισε επιτέλους να μιλήσει. Τότε ήρθε αντιμέτωπος με την απροθυμία των αρχών και κυρίως της εκκλησίας να βάλει τον ένοχο στο σκαμνί, παρά τη σωρεία φωτογραφιών στις πιο απίστευτες στάσεις, με τον παπά να φοράει μέχρι και μωβ στρινγκάκι! Μέχρι τη στιγμή που γυρίστηκε η ταινία ο εν λόγω "ιερωμένος" κυκλοφορούσε ελεύθερος και μάλιστα λειτουργούσε κιόλας! Η αντίδραση της βαθιά θρησκευόμενης μητέρας του αγοριού, η οποία θεωρεί τον εαυτό της υπεύθυνο που πήγε το παιδί της στην εκκλησία,είναι η εξής:

Fuck the priest!

 

"Ένα έργο τέχνης πρέπει να αγγίζει τους ανθρώπους." Αυτά είναι τα λόγια του Ion Barladeanu, του καλλιτέχνη που "ανακαλύφθηκε" από έναν γκαλερίστα στο Βουκουρέστι, το 2008. Τα τελευταία 25 χρόνια, ο Ion ζούσε δίπλα σε κάτι σκουπίδια, στον ακάλυπτο χώρο μιας πολυκατοικίας. Οι ένοικοι έριχναν τα σκουπίδια τους από ψηλά και αυτά προσγειώνονταν σχεδόν δίπλα του. Δεν τον ένοιαζε, δεν κουνιόταν καν. Ήταν συνήθως ξαπλωμένος σε ένα στρώμα κι εκεί κοιμόταν, χειμώνα - καλοκαίρι. Μέσα σε κάτι βαλίτσες του, ο άστεγος 62 χρονος αλκοολικός φύλαγε περίπου 900 κολλάζ εξαιρετικής τέχνης, σε στυλ Pop Art. Τα έφτιαχνε επί 25 χρόνια, από περιοδικά που μάζευε από τα σκουπίδια. Ένα έργο ζωής.

Με τα χίλια ζόρια, έπεισαν τον άστεγο να πάει να μείνει σε ένα μικρό διαμέρισμα. Μετά στο κουρείο, στον οδοντίατρο για να βάλει δόντια, του αγόρασαν ρούχα, ένα καπέλο και ξεκίνησαν να εκθέτουν τα έργα του. Ο κόσμος ανταποκρίθηκε πολύ θερμά. Ομολογουμένως τα έργα του είναι εκπληκτικά. Ένα κολλάζ θύμιζε το τρίπτυχο του Ιερώνυμου Μπος, μπορώ να πω ότι ήταν και καλύτερο. Ο Ion δεν είχε δει ποτέ του έργα του Μπος. Επειδή μισούσε τον Τσαουσέσκου και τον κομμουνισμό, πολλά από τα κολλάζ του απεικονίζουν τον Τσαουσέσκου σε διάφορες περιπέτειες. Σε ένα τον έχει βάλει στο τρελοκομείο, με ζουρλομανδύα. Σε ένα άλλο η φωτογραφία του κοσμεί έναν τάφο και ένα αγόρι κατουράει πάνω στον τάφο. Σε ένα άλλο, κουβαλά το φέρετρο του Τσαουσέσκου ο...Μπελμοντό. Ένα εκπληκτικό κολλάζ, πολύ επίκαιρο θα έλεγα, δείχνει ένα αεροπλάνο, κάτι εργάτες δίπλα σε ένα φορτηγό και στα αριστερά τον τεράστιο πισινό ενός ελέφαντα. Η λεζάντα που κόλλησε από πάνω λέει: "Τώρα που ήρθαν οι ξένοι επενδυτές, θα χεστούμε στο χρήμα." Σείστηκε η αίθουσα...

Τρομακτική εντύπωση κάνει η διαύγεια του μυαλού του καλλιτέχνη. Σχολιάζει την πολιτική, το Χόλυγουντ, την οικογένειά του, το κακό που τους έκανε ο κομμουνιστής πατέρας του, με τρόπο απλό και ανθρώπινο, αλλά εξαιρετικά δηκτικό. "Έσκαβα τάφους για να ζήσω", λέει. "Δεν χρειάζεται πτυχίο για να σκάβεις τάφους". Και λίγο μετά αναφέρει: "Κάπου διάβασα ότι Ars longa vita brevis". Λέει ότι δεν του φτάνει η υπόλοιπη ζωή του για να κάνει όλα όσα θέλει να κάνει. Ρωτάει τον γκαλερίστα: "Τί είναι η Pop Art;" O γκαλερίστας του εξηγεί περί Ουώρχολ και λοιπά, ένα μικρό λογίδριο, αρκετά περιεκτικό, στο οποίο ο Ion απαντά αφοπλιστικά: "Σήμερα πρέπει οπωσδήποτε να πάω να κουρευτώ".

Είναι πολύ ευτυχισμένος που αγόρασε επιτέλους ένα ποδήλατο. Κάνει βόλτες σαν τρελός. Ξανάρχισε να φτιάχνει κολλάζ, καθώς είχε βουτηχτεί πολύ βαθιά στον αλκοολισμό τα τελευταία 10 χρόνια και δεν εργαζόταν καθόλου. Ένας ορίτζιναλ τύπος, που με τη δημιουργικότητά του και το ταλέντο του - είναι αυτοδίδακτος - έχει βάλει τα γυαλιά σε όλους τους ψευτο-διανοούμενους του κόσμου. Είναι η ζωντανή απόδειξη, ότι δεν χρειάζεται να ξέρεις ποιος είναι ο σωστός τρόπος για να μιλήσεις γι αυτό που σε αγγίζει. Ελπίζω να μην τον χαλάσουν οι ανόητοι και να μην καβαλήσει ποτέ το καλάμι. Να παραμείνει ατόφιος και απολαυστικός...

Σκηνοθέτης ο Ρουμάνος Alexander Nanau. Τίτλος: "The world according to Ion B." Σαφώς το καλύτερο ντοκιμαντέρ από όλα όσα είδα φέτος.

 

Είδα ακόμη δύο ταινίες, στο πλαίσιο του ειδικού αφιερώματος κατά της προκατάληψης.

Η ταινία "Αρτοποιοί" είναι μία Σκωτσέζικη παραγωγή σε σκηνοθεσία της Γιάσμιν Φέντα και έχει διάρκεια 11 λεπτά. Μέσα σε αυτά τα 11 λεπτά βλέπουμε μία ομάδα από άτομα με μαθησιακές δυσκολίες και σύνδρομο Ντάουν και διάφορες άλλες ειδικές ανάγκες να συνεργάζονται με εντυπωσιακή επιτυχία για να φτιάξουν...ψωμί. Εργάζονται σε έναν φούρνο στο Εδιμβούργο, υπό την επίβλεψη κοινωνικών λειτουργών. Είναι εμφανής η απόλαυση που λαμβάνουν από τις δραστηριότητες που τους έχουν ανατεθεί. Ένας ζυγίζει την ζύμη, φτιάχνει μπάλες και τις εκσφενδονίζει χαλαρά πάνω σε ένα τραπέζι, γελώντας. Ένας άλλος κυλάει την ζύμη πάνω στους σπόρους για να φτιάξει την επίστρωση στο πολύσπορο. Μία γυναίκα χρωματίζει κίτρινες τις αυτοκόλλητες ετικέττες με την ονομασία του ψωμιού, που θα κολλήσουν πάνω στις ζελατίνες με το τελειωμένο προϊόν. Κάποιος απαντάει στα τηλέφωνα και παίρνει τις παραγγελίες. Ένα νεαρό αγόρι αποφασίζει ότι ήρθε η ώρα να τραγουδήσει και το κάνει, ανενόχλητος. Ποιος θα τολμήσει να πει ότι αυτοί οι εργαζόμενοι κάνουν άσχημα τη δουλειά τους ή ότι είναι δυστυχισμένοι;

Ο Νταν Χαμπίμπ είναι ένας Αμερικανός δημοσιογράφος του οποίου ο δεύτερος γιος διαγνώστηκε με εγκεφαλική παράλυση όταν ήταν μωρό. Στην αρχή οι γονείς του απελπίστηκαν. Μετά αποφάσισαν ότι δεν επρόκειτο να πτοηθούν. Έτσι συμπεριέλαβαν τον Σάμιουελ σε όλες τις δραστηριότητες της οικογένειας, φροντίζοντας να αντιμετωπίσουν όλα τα ιδιαίτερα προβλήματα που προέκυπταν στη διάρκεια. Η ταινία "Συμπεριλαμβάνοντας τον Σάμιουελ" επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία έχει αρχίσει να ζητά την πλήρη ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Inclusion λοιπόν, συμπερίληψη όλων στην κοινωνία, και όχι ειδικά σχολεία ή ειδικοί χώροι, παρά μόνο όπου αυτό κρίνεται απολύτως απαραίτητο. Ακόμη και στις περιπτώσεις που απαιτείται ειδική διδασκαλία ή αντιμετώπιση προβλημάτων, υπάρχουν αρκετές ώρες της ημέρας που όλα τα άτομα συνευρίσκονται και συνεργάζονται και συνομιλούν και διασκεδάζουν όλοι μαζί. Στο σχολείο συμπερίληψης όπου φοιτά ο Σάμιουελ, στο New Hampshire, τα υπόλοιπα παιδιά δεν τον ξεχωρίζουν από τους άλλους συμμαθητές τους και μάλιστα μιλούν για το πόσο ωφέλιμο είναι για τους ίδιους να έρχονται σε επαφή με την διαφορετικότητα. Έχουν δίκιο, αποκόμισα θετικά συναισθήματα από την ταινία και βρήκα το πηγαίο γέλιο του Σάμιουελ εξαιρετικά μεταδοτικό. Ο θρίαμβος της ζωής, ενσαρκωμένος.

Αυτές ήταν όλες οι ταινίες που πρόλαβα να δω.