Καρυοθραύστης ή η αφόρητη καταπίεση της ερωτικής ανυπαρξίας

Υπήρχε κάτι που πάντα μου διέφευγε στον Καρυοθραύστη. Σε αυτό το κομμάτι έβρισκα κάτι ειρωνικό πίσω από το ανέμελο, χαρωπό χοροπηδητό. Ένα δάκρυ κλόουν σκεφτόμουν πάντα όταν άκουγα τη μουσική ή έβλεπα μια παράστασή του.



Ο Καρυοθραύστης ήταν - στο μπαλλετίστικο παραμύθι του Τσαϊκόφσκυ - ένα κινούμενο στρατιωτάκι, παιδικό παιχνίδι που γινόταν και καρυοθραύστης.

Τον έκανε δώρο στη μικρή Κλάρα ο νονός της, ήταν παραμονή των Χριστουγέννων σε μια μικρή Γερμανική πόλη.

Όταν η γιορτή τελειώνει και οι καλεσμένοι φεύγουν, η Κλάρα μπαίνει στο ήσυχο σαλόνι για να κοιμίσει τον καρυοθραύστη. Καθώς το ρολόι χτυπά μεσάνυχτα, το κορίτσι αποκοιμάται και μεταφέρεται σε έναν παραμυθένιο κόσμο. Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο μεγαλώνει μαγικά, όλα τα παιχνίδια, ανάμεσά τους και ο καρυοθραύστης, ζωντανεύουν και ρίχνονται στη μάχη με μεγάλα ποντίκια που εισβάλλουν στο δωμάτιο. Ο καρυοθραύστης κερδίζει τη μάχη και μεταμορφώνεται σε έναν όμορφο πρίγκηπα.

Η Κλάρα και ο πρίγκηπας - Καρυοθραύστης ξεκινούν για ένα μαγικό ταξίδι. περνούν από την Βασίλισσα του Χιονιού αλλά και από την χώρα των Ζαχαρωτών με την νεράιδα Ζαχαρένια. Η Κλάρα δεν θέλει να αποχωριστεί τον Καρυοθραύστη της, όμως την ημέρα των Χριστουγέννων καθώς ξυπνά κοντά στην οικογένειά της, το μόνο που κρατά στα χέρια της είναι η κούκλα που της είχε χαρίσει ο νονός της.

Είχα φαγωθεί, σαν τί να συμβολίζει. Ώσπου κάποτε έτυχε να δω το ίδιο μπαλλέτο, για μια ακόμα φορά, από κάποιο διάσημο corps de ballet. Κάτι διαφορετικό είχε η ατμόσφαιρα, κάτι σαν ... καταπίεση. Στην αρχή αναρωτήθηκα αν δεν άρεσε στους χορευτές η δουλειά τους. Λίγο λίγο ένιωθα... καταπίεση, αυτό ήταν το κλειδί στον Καρυοθραύστη.

Το παιδικό παιχνίδι που έχει τόση ζωή, πλούσια, δυνατή, σύνθετη, όταν το παιδί που στο οποίο ανήκειι κοιμάται, ζωή που περιλαμβάνει και το παιδί. Και μόλις χαράζει ξαναγίνεται ένα απλό παιχνίδι και χάνονται όλα τ άλλα.

Να ήταν ο κρυπτομοφυλόφιλος Τσαϊκόφσκυ που θρηνούσε για την ανυπαρξία του, αφού δεν μπορούσε να εκφράσει αυτο που ήταν στη ζωή του;

Να ήταν η ουσία της υπόθεσης η διαμαρτυρία του Καρυοθραύστη - παιχνιδιού επειδή τις νύχτες έμενε μόνο του, χωρίς την Κλάρα, έπαυε να έχει νόημα ύπαρξης και αναγκαζόταν να ζει όλα αυτά τα θαυμαστά, αλλά αυτό ήθελε την ιδιοκτήτριά του και την είχε μαζί του, έστω κι αν αυτή κοιμόταν ήσυχα;

Να ήταν ένα τράβηγμα απ το μανίκι στην ιδιοκτήτρια, σα να της έλεγε "σκέψου τί θα είχες αν πίσω απ τον Καρυοθραύστη - παιχνίδι, που τόσο αγαπάς, έβλεπες αυτό που μπορεί να υπάρχει";

Και ποιά ήταν η όψη της καταπίεσης; Καταπιεζόταν ο Καρυοθραύστης όταν ήταν παιχνίδι στα παιδικά χέρια με το φως της ημέρας ή όταν η Κλάρα κοιμόταν και η ζωή του ξεκίναγε; Η αίσθηση απ το μπαλλέτο είναι ότι τότε καταπιεζόταν ακριβώς, όχι όταν ήταν παιχνίδι.

Η πραγματικότητα του Καρυοθραύστη ήταν ίδια με όλων των άλλων, να είναι ένα παιχνίδι. Η δυστυχία του άρχιζε όταν τέλειωνε ο ρόλος του ως παιχνιδιού, τότε έπρεπε να βρει έναν τρόπο να γεμίσει το κενό.

Αναρωτιέμαι αν έχετε νιώσει με αυτόν τον τρόπο την αφόρητη καταπίεση της ερωτικής ανυπαρξίας.

Όταν δεν υπάρχει ο έτερος πόλος που θα δώσει διέξοδο σε αυτό που πραγματικά υπάρχει μέσα σας ή όταν υπάρχει αλλά για κάποιον λόγο δεν επικοινωνεί στο επίπεδο που χρειάζεται για να δοθεί αυτή η διέξοδος. Ή αδιαφορεί π.χ.

Όταν δεν είναι δυνατό να εκφραστεί αυτό που πραγματικά είναι και χρειάζεται κανείς να υπεκφύγει, να ασχοληθεί με κάτι άλλο.

Ή πολλές άλλες μορφές καταπίεσης, ανάλογες με την καταπίεση που έβγαζε ο Καρυοθραύστης.

 

Απάντηση: Καρυοθραύστης ή η αφόρητη καταπίεση της ερωτικής ανυπαρξίας

Σπανια εχω νιωσει κατι διαφορετικο, που κατα πως φαινεται στηριζοταν παντα σε μια ψευδαισθηση.

 

Τα μεγάλα έργα θέλουν και μεγάλο κοινό και μεγάλο είναι το κοινό εκείνο που σ’ ένα έργο δεν παρακολουθεί παθητικά αλλά ενεργοποιεί σκέψεις, συνειρμούς και φαντασία για ν’ ανακαλύψει κρυμμένα νοήματα, υπαινιγμούς κι αλληγορίες. Ένα τέτοιο κοινό στην θέαση κι ακρόαση του έργου τέχνης ανακαλύπτει σε τελική ανάλυση πτυχές του ίδιου του του εαυτού. Η ανάλυση της νηματοθέτριας την κατατάσσει σ’ αυτή την κατηγορία ακροατηρίου.

Ομολογώ πως ποτέ δεν είχα σκεφτεί τον Καρυοθραύστη μ’ αυτόν τον τρόπο κι επίσης πως δεν είναι απ’ τα έργα που μ’ έχουν σημαδέψει και στα οποία επανέρχομαι συχνά. Τις δύο φορές που έτυχε να δω το μπαλέτο επί σκηνής κι όχι απλά ν’ ακούσω την μουσική του, οι παραστάσεις ήταν τόσο ακαδημαϊκές που δεν άφηναν περιθώριο για ψυχαναλυτικές ερμηνείες. Βέβαια, ο κόσμος των παραμυθιών είναι πιο σκοτεινός απ’ ότι συνήθως νομίζουμε ενώ συχνά λησμονούμε πως τα παραμύθια απευθύνονται μεν σε παιδιά αλλά γράφονται από ενήλικες.

Για μένα λοιπόν ο Καρυοθραύστης ήταν η ενσάρκωση μιας τυπικά ρομαντικής φαντασίωσης του πρίγκιπα-ήρωα-ιππότη που εμφανίζεται απ’ το πουθενά και σώζει το κορίτσι απ’ τους κακούς ή το Κακό, με την πικρή υπενθύμιση στο φινάλε πως αυτά συμβαίνουν μόνο στο χώρο των ονειροπολήσεων. Τα ποντίκια συμβόλιζαν αυτό το Κακό, μια ρυπαρή, σιχαμερή, γλοιώδη και ζωώδη απειλή με ακαθόριστο σεξουαλικό περιεχόμενο, ίσως τον φόβο του βιασμού ή της αποπλάνησης. Θα ήθελα να προσθέσω πως όσο παράξενο κι αν ακούγεται, η φαντασίωση του πρίγκιπα-σωτήρα, είναι περισσότερο ανδρική παρά γυναικεία κι έχει πανάρχαιες ρίζες στην μυθολογία.

Θεωρώ όμως την ανάγνωση της εισηγήτριας γόνιμη και δημιουργική. Νύξεις για την ομοφυλοφιλία του συνθέτη δεν διακρίνω, εκτός αν θεωρήσουμε σαν τέτοια την ζήλια του αδερφού της Κλάρας για τον ξύλινο στρατιώτη, σίγουρα όμως η προσφυγή στον κόσμο της φαντασίας εμφανίζεται σαν διέξοδος διαφυγής από μια ανιαρή και καταπιεστική πραγματικότητα.

De profundis: Δεν θα ισχυριστώ πως δεν έχω νιώσει ποτέ όπως η μικρή Κλάρα. Δεν είμαι απ’ τους ανθρώπους που έφαγαν τη ζωή με το κουτάλι κι ούτε έχω κορέσει όλες μου τις επιθυμίες και φαντασιώσεις. Σε μεγάλο μέρους του ενήλικου βίου μου η απουσία «παιχνιδιών» ήταν δυσβάστακτη και ασφυκτική. Στα χρόνια της ρομαντικής αθωότητας, κατέφευγα στην φαντασία• στα χρόνια του κυνισμού νοικιάζω «παιχνίδια» της μιας νύχτας που το πρωί ξαναγίνονται ξύλινα• στα χρόνια της ωριμότητας, θα γίνω άραγε ένας Τσαϊκόφσκι; 

 

Απάντηση: Καρυοθραύστης ή η αφόρητη καταπίεση της ερωτικής ανυπαρξίας

Δηλαδη ο Καρυοθραυστης καταπιεζοταν οταν καλουνταν να ζησει το ονειρο του;
Πολλες φορες οταν γινομαστε ξαφνικα οι ηρωες των φαντασιωσεων μας εχουμε το αγχος πως δεν ειμαστε αρκετα καλοι για ηρωες. Στο πλαισιο της φαντασιας και του ονειρου ολα ειναι ευκολα και βολικα,οταν ομως ενσαρκωνονται...

 

Επτά, Κυριακή 31 Οκτωβρίου 2010

«Ολα πάνω μου ήταν λάθος»

Η Μυρτώ Κοντονή ήταν ένα αγόρι που, όταν ενηλικιώθηκε, έγινε γυναίκα. Τώρα πρωταγωνιστεί στον «Καρυοθραύστη», τη νέα παράσταση του Κων. Ρήγου

Της ΜΑΤΟΥΛΑΣ ΚΟΥΣΤΕΝΗ

«Φοβερή χορεύτρια αυτή που ερμηνεύει την Κλάρα! Ποια είναι;» ρώτησα τον Κωνσταντίνο Ρήγο παρακολουθώντας τις πρόβες της ομάδας στο θέατρο «Θησείον». Ψηλή, εκφραστική, επιτηδευμένα αδέξια, σαν μια μεγάλη μπέμπα που δεν μπορεί ακόμα να ελέγξει καλά το σώμα της. Συγχρόνως όμως πολύ σέξι και εξαιρετικά εξοικειωμένη με τη σκηνή.

«Την έχω ξαναδεί να χορεύει;» τον ρωτάω. «Θα σ' τα πει η ίδια» χαμογελά όλο υπαινιγμούς. Και όντως, λίγο μετά, η Μυρτώ, που κάποτε λεγόταν Παναγιώτης, δεν δίστασε να μιλήσει ανοιχτά για τη ζωή της. Ξεκίνησε, δε, από την καλύτερη στιγμή της: όταν αποφάσισε να κάνει αλλαγή φύλου. Πριν από ενάμιση χρόνο αποφάσισε να βγάλει προς τα έξω την πλευρά που καταπίεζε. Για πολλά χρόνια ζούσε σαν αγόρι και εργαζόταν ως χορευτής και σήμερα είναι μια άνετη, χαμογελαστή και απολύτως συνειδητοποιημένη γυναίκα, που σύντομα θα ανέβει στη σκηνή να χορέψει τον πρώτο της γυναικείο ρόλο: η Μυρτώ Κοντονή θα είναι η Κλάρα στον «Καρυοθραύστη« που θα ανεβάσει ο Κ. Ρήγος στο «Θησείον» από 15 Νοεμβρίου.

«Η αλλαγή ήταν μονόδρομος. Δεν υπήρξα ποτέ άντρας. Ημουν ένα αγόρι που όταν ενηλικιώθηκε έγινε γυναίκα» λέει καθώς παραγγέλνουμε τσάι.

-Νιώθεις ότι είσαι το «μυστικό» της παράστασης;

«Ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο είπα την επιθυμία μου να αλλάξω φύλο ήταν η μητέρα μου. Εκτοτε αποφάσισα ότι δεν θέλω να έχω μυστικά».

«Δεν είχα να διαλέξω»

-Πιστεύεις ότι όλα τα βλέμματα θα είναι στραμμένα πάνω σου;

«Και πριν από την αλλαγή έτσι ήταν. Εννοώ πως, όταν αποφασίζεις να ανέβεις στη σκηνή, ξέρεις ότι ο κόσμος θα σε περάσει από κόσκινο. Οπότε τη φάση του ξεγυμνώματος την έχω ξεπεράσει προ πολλού. Εχω αγωνία για το αν θα αντεπεξέλθω στις απαιτήσεις του Κωνσταντίνου. Δεν κρίνομαι εκ νέου, ούτε για τη ζωή μου. Για την ερμηνεία μου κρίνομαι».

-Πώς πήρες αυτήν την απόφαση;

«Δεν είχα να διαλέξω ανάμεσα στο αγόρι και το κορίτσι. Ηταν για μένα ζήτημα ζωής ή θανάτου. Ενιωθα πάντα ότι όλα πάνω μου ήταν λάθος κι έπρεπε πάση θυσία να το διορθώσω. Η εικόνα μου δεν παντρευόταν με τον ψυχισμό μου. Με πλήγωναν όλα: δεν άντεχα να βγαίνω, δεν τολμούσα να φλερτάρω, δεν είχα διάθεση να ζήσω».

-Οι δικοί σου πώς αντέδρασαν;

«Η μητέρα μου δεν είναι καμιά θεατρόφιλη, ούτε καμιά σούπερ καλλιεργημένη. Ομως η επιθυμία μου και η αγάπη της ήταν πιο δυνατές από όλα. Αλλωστε, από τότε που με θυμάμαι μωρό, οι μνήμες μου είναι κοριτσίστικες. Ηθελα να κάνω μπαλέτο, να παίζω λάστιχο, να αποκτώ κούκλες. Οταν άρχισα να τα εκφράζω όλ' αυτά δυνατά, περάσαμε τη φάση της τιμωρίας και του ξύλου. Ετσι κι εγώ άρχισα μια κρυφή ζωή: περίμενα να βγουν οι γονείς μου για να ντύνομαι με γυναικεία ρούχα. Σκέψου πως, από τα πρώτα κάλαντα, πήρα μια Μπάρμπι. Ασε τον εφιάλτη του σχολείου. Πόσες και πόσες φορές δεν άλλαξα δρόμο για να μην περάσω από μέρη που σύχναζαν αγόρια που θα με πλήγωναν...»

-Μετά την αλλαγή υπήρξαν δυσκολίες;

«Επειδή η ταυτότητα και τα στοιχεία μου δεν έχουν ακόμα αλλάξει, ζω συνεχώς απίστευτες καταστάσεις: Εχω πάει σε τράπεζα για ανάληψη κι επειδή δεν με πίστευαν, με πήγαν στη διευθύντρια ως παραβάτη. Πήγα στην εφορία να πάρω την επιστροφή και μου είπαν "πρέπει να έρθει ο ίδιος". Με κάλεσαν στον στρατό και μόλις με είδαν με πέρασαν για συνοδό φαντάρου».

-Επαγγελματικά θα σε διευκολύνει ή θα σου κλείσει πόρτες;

«Δεν σκοπεύω να χρησιμοποιήσω την "ταυτότητά" μου με οποιονδήποτε τρόπο. Εχω ήδη αρκετές προτάσεις από έλληνες σκηνοθέτες να παίξω σε ταινίες τους, σε ρόλο τρανσέξουαλ. Τις απέρριψα όλες, γιατί η αισθητική τους και ο τρόπος που μας αντιμετωπίζουν δεν συνάδουν με την εποχή μας».

-Μα καταφέρνεις να ζεις από τον χορό;

«Δουλεύω ανά διαστήματα σ' ένα καφέ στο Γκάζι και σύντομα -χάρη στον Ρήγο- θα δουλέψω κάποιες μέρες στην υποδοχή του κέντρου όπου εμφανίζεται ο Μαζωνάκης».

-Φίλες τρανσέξουαλ έχεις;

«Φυσικά. Πολλές δουλεύουν στον δρόμο. Καθεμιά μας είναι μια διαφορετική ιστορία. Νιώθω τυχερή που η δική μου είχε αυτή την εξέλιξη. Μη νομίζεις, για κάποιες το πεζοδρόμιο είναι μονόδρομος. Τις διώχνουν από το σπίτι και ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουν και να μαζέψουν χρήματα για την αλλαγή είναι ο δρόμος».

-Οι δικοί σου θα έρθουν στην παράσταση;

«Εδώ θα έρθουν μαζί μου στο χειρουργείο που θα κάνω τους επόμενους μήνες! Στη σκηνή δεν θα με δουν;»

-Αν ο Κ. Ρήγος σου ζητούσε να εμφανιστείς γυμνή θα το έκανες;

«Για τον Κωνσταντίνο ναι, χίλια τα εκατό».

-Η Κλάρα είναι ευαίσθητη και μοναχική. Αναζητάει αγάπη κι αγκαλιά. Μοιάζετε;

«Μα είμαι η Κλάρα αυτοπροσώπως. Θεωρώ ότι το έργο είναι εστιασμένο στην ψυχολογία μου. Μας θεωρώ το απόλυτο πάντρεμα. Είμαι κι εγώ το ίδιο ευαίσθητη και φαντασιώνομαι την τέλεια σχέση, που πιθανότατα να μην υπάρχει».

-Η επιτυχία της «Στρέλλας» του Πάνου Κούτρα σου έδωσε καθόλου φόρα;

«Ηταν μια πολύ καλή ταινία, με μεγάλες αλήθειες. Αλλά φόρα μου δίνουν οι επιθυμίες μου».

-Σκέφτεσαι τον γάμο;

«Θαυμάζω πολύ την πίστη, τη συντροφικότητα, την ευθύνη απέναντι στη δέσμευση. Είμαι πολύ παραδοσιακή και θα ήθελα να κατασταλάξω με κάποιον για πάντα. Εκείνο που μου φαίνεται μακρινό, γιατί πραγματικά δεν ξέρω αν μπορώ να αντεπεξέλθω, είναι η απόκτηση ενός παιδιού».

-Υπάρχουν άνθρωποι που σε φωνάζουν Παναγιώτη;

«Οχι, και νομίζω ότι δεν θα γυρίσω ποτέ ξανά σε αυτό το όνομα. Νομίζω πως, αν συμβεί, θα μου φανεί πολύ αστείο. Ο Παναγιώτης θυσιάστηκε για χάρη της Μυρτώς».

-Οι άνθρωποι που δεν σε γνωρίζουν καταλαβαίνουν πως είσαι τρανσέξουαλ;

«Το να μη με αναγνωρίσεις είναι ένα από τα καλύτερα κομπλιμέντα που θα μπορούσες να μου κάνεις».

-Θα μου δείξεις τι γράφει το τατουάζ στο χέρι σου;

«Ι did it my way». *

Κ. Ρήγος: «Το να είσαι χορογράφος είναι πια πολυτέλεια»
Κάτι ανάμεσα σε κλασικό μπαλέτο και χοροθέατρο, σε όνειρο και πραγματικότητα. Κάτι που ακούγεται σαν βαλς, αλλά μοιάζει με σκληρή μοντέρνα χορογραφία.
Κάτι ανάμεσα σε παραμύθι και έργο ωμού ρεαλισμού. Γιατί, βέβαια, κανείς δεν θα περίμενε ότι ο Κωνσταντίνος Ρήγος θα καταπιανόταν με τον «Καρυοθραύστη» του Τσαϊκόφσκι, και θ' ακολουθούσε την πεπατημένη.

Το τελευταίο μπαλέτο που δημιούργησε ο συνθέτης είναι και το έργο με το οποίο ο γνωστός χορογράφος και το Χοροθέατρο Οκτάνα ολοκληρώνουν την τριλογία-αφιέρωμα στο μεγάλο ρώσο συνθέτη. Στην παράσταση που ανεβαίνει στο θέατρο «Θησείον» από τις 15 Νοεμβρίου πολλές σκηνές -όπως το Βαλς των Λουλουδιών, οι περιπέτειες στο Παλάτι της Χώρας των ζαχαρωτών ή οι χοροί- θα μας θυμίσουν την ιστορία του «Καρυοθραύστη». Αλλα, όμως, θα ανατραπούν.

«Μου αρέσουν τα έργα που με το πέρασμα του χρόνου έγιναν μέρος της ιστορίας του χορού», λέει ο Κ. Ρήγος. «Η περιγραφική τους μουσική μπορεί συχνά να σε περιορίζει, όμως έχει σπουδαία δύναμη και σε προκαλεί να την αλλάξεις, αν της δώσεις σύγχρονη αισθητική».

-Συνήθως επιμένεις στην εικόνα. Αυτή τη φορά βλέπω πολύ χορό.

«Ηθελα να αφαιρέσω τα στολίδια και να επιμείνω στην ουσία, στην ειρωνεία, στον κυνισμό και κυρίως να αναδείξω τη σχέση που δημιουργεί ο χορευτής με τον εαυτό του, το χώρο και τη μουσική. Από την άλλη βαρέθηκα πια με τις παραστάσεις που με το ζόρι δίνουν πολιτική ή κοινωνική διάσταση ακόμα και σε παραμύθια».

-Πώς είναι να υπηρετείς το χορό σε δύσκολους καιρούς;

«Το να είσαι χορογράφος πια είναι πολυτέλεια. Ευτυχώς κάνω και άλλες δουλειές. Δεν το κάνω ούτε για να γεμίσω το θέατρο, ούτε για να δικαιολογήσω τον τίτλο μου, ούτε για να διεκδικήσω την πενιχρή επιχορήγηση. Το κάνω γιατί γουστάρω».

-Θα ζωντανέψει ή όχι τελικά ο Καρυοθραύστης;

«Δεν θα επαναλάβω το γνωστό love story, γιατί θεωρώ ότι η ψυχοσύνθεση της Κλάρας έχει πολύ περισσότερο ενδιαφέρον από το αν θα ζωντανέψει ένας σαχλός πρίγκιπας. Θα του δώσουμε λίγη ζωή, μετά θα ξαναγίνει ξύλινος κι εκείνη θα συνεχίσει να αναζητά μια ουτοπία. Αλλωστε αυτά συμβαίνουν στον έρωτα: Ζωνταντεύεις για ένα διάστημα αλλά στο τέλος πάντα αναρωτιέσαι "Αυτό ήταν όλο;". Ο,τι κι αν ζήσεις, το ανεκπλήρωτο σε περιμένει πάντα στη γωνία».

-Εν ολίγοις ο «Καρυοθραύστης» σου τονίζει τη θλιμμένη πλευρά της ζωής;

«Είναι ένα έργο που μιλά για τη μοναξιά της Κλάρας, η οποία ζει με το όνειρο της εφηβείας. Αδημονεί να τον γνωρίσει για να «ανθίσει» γιατί μέχρι τώρα ζει εγκλωβισμένη στο μικρόκοσμό της. Ολη της η ζωή περιορίζεται στο να δέχεται επισκέψεις και μετά απλώς να τους αποχαιρετά».

-Μπαίνοντας έπεσα πάνω σε διάφορους ημίγυμνους χορευτές. Θα «γδύσεις» και τον Καρυοθραύστη;

«Σε πρόβες της Οκτάνα ήρθες, τι περίμενες, να είμαστε με παλτά;», λέει γελώντας. «Παρ' όλα αυτά γυμνό δεν υπάρχει πολύ, αν εξαιρέσεις τη σκηνή που είδες μπαίνοντας...».

*Ολους τους ρόλους ερμηνεύουν οι τέσσερις χορευτές: Τ. Καραχάλιος. Γ. Νικολαΐδης, Δ. Σκαλτσάς, Χ. Στρινόπουλος.