Την επιστήμη μην την κλαις, αν είν' να βγουν λεφτά θ' ανθίσει....

"I have a solution, can you give me a problem?"
Παροιμιώδης φράση στο χώρο των startup ​

H Katalin Kariko, γεννημένη το 1955 στο Kisújszállás της Ουγγαρίας, έδωσε τον Ιούλιο του 2022 μια συνέντευξη στον Μοντ . Ο υλατζής, χρησιμοποίησε για τίτλο της συνέντευξης κάποια από τα λόγια της: "Υπήρξα το αρχέτυπο του επιστήμονα που πολεμά. Και που αποτυγχάνει".

Η συνέντευξη πήγε κάπως έτσι, με τις δικές μου απιστίες στη μετάφραση:




Δεν θα χα φτάσει ως εδώ, αν..

…αν δεν με είχαν απολύσει τόσες φορές από τις θέσεις που είχα. Η ιστορία μου δεν είναι αυτή της επιτυχημένης γυναίκας που, βήμα βήμα, προχωρά στην καριέρα της, προαγωγή με την προαγωγή για να κατακτήσει τη δόξα και τις διεθνείς βραβεύσεις. Για πολύ καιρό, η επιτυχία μου ξέφευγε. Κοιτώντας με απέξω, ήμουν η αρχετυπική επιστημόνισσα που πολεμούσε. Και αποτύγχανε.

Έβλεπα ότι σημείωνα πρόοδο, είχα αυτοπεποίθηση κι αυτό με χαροποιούσε παρά τα όσα συνέβαιναν. Αλλά τα ιδρύματα για τα οποία δούλεψα, δεν έδειχναν την ίδια στήριξη. Αντιθέτως, όλα κατέληξαν να μου δείξουν την πόρτα της εξόδου. Χωρίς αυτές τις απολύσεις, δεν θα είχα εγκαταλείψει την Ουγγαρία, ούτε το πανεπιστήμιο Τεμπλ που με πρωτοδέχθηκε στην Αμερική, ούτε το πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια πιο μετά και δεν θα είχα πάει στη BioNTech...

Στο τέλος κατάλαβα ότι το σύστημα είναι τέτοιο που δίνει ερευνητική επιχορήγηση, προαγωγές, υποτροφίες μόνο σε εκείνους που ήδη τανύζονται προς το κέντρο, εκεί που οι κυρίαρχες θεωρίες της εποχής βασιλεύουν. Αντιστρόφως, η πρωτοτυπία και η ανεξαρτησία παραμένουν στην περιφέρεια. Το τίμημα που πληρώνεις είναι βαρύ, αλλά αυτό ήταν που μου επέτρεψε να μείνω συγκεντρωμένη στο στόχο μου.


Ας αρχίσουμε από την πρώτη απόρριψη, στην Ουγγαρία. Τί συνέβη;

Το εργαστήριο μου έχασε τη χρηματοδότηση. Ημουν μεταδιδακτορική εκεί, δούλευα ήδη στο αγγελιοφόρο RNA (mRNA) και, στα 30α μου γενέθλια, έμαθα ότι έπρεπε να φύγω. Μου άρεσε να δουλεύω στο ερευνητικό κέντρο, λάτρευα την Ουγγαρία. Αλλοι ονειρεύονταν τις ΗΠΑ, εγώ καθόλου. Οταν κατάλαβα ότι έπρεπε να εξοριστώ αν ήθελα να συνεχίσω να δουλεύω στο κομμάτι της βιοχημείας που μου άρεσε, τρόμαξα.

Είχατε ευτυχισμένα παιδικά χρόνια;

Ω, ναι! Ο πατέρας μου ήταν χασάπης, κι η μητέρα μου λογίστρια. Ηταν απόφοιτοι δημοτικού, αλλά ήταν και οι δύο ευφυείς άνθρωποι. Ο πατέρας μου έπαιζε βιολί, πολλαπλασίαζε διψήφιους αριθμούς αστραπιαία: πόσο κάνει 28 φορές το 64, μπαμ, κατευθείαν! Το σπίτι είχε ένα δωμάτιο που ζούσαμε και οι τέσσερις, μια στόφα με ξύλα για μαγείρεμα και θέρμανση, είχαμε ρεύμα αλλά όχι τρεχούμενο νερό, ούτε ψυγείο, ούτε τηλεόραση προφανώς. Αλλά κανείς στη γειτονιά δεν τα 'χε όλα αυτά, δεν υπήρχε πρόβλημα. Και όλοι δούλευαν, δούλευαν πολύ. Είχαμε γουρούνια, κότες, έναν κήπο με τα λαχανικά μας. Εγώ κι η μεγάλη μου αδερφή είχαμε τη γωνιά μας στον κήπο, όπου παρατηρούσαμε τα φυτά να βγάζουν φύτρες και να μεγαλώνουν.

Ηταν αυτό το πρώτο σας ενδιαφέρον στη βιολογία;

Πιθανώς. Είχα μεγάλη περιέργεια. Οταν ο πατέρας μου έσφαζε ένα γουρούνι, η αδερφή μου έτρεχε να κρυφτεί, εγώ προσπαθούσα να καταλάβω πού είναι το κάθε όργανο. Στ΄αλήθεια, νομίζω ότι κάθε παιδί που βλέπει ένα πουλάκι να βγαίνει από ένα αυγό, τη ζωή να φουντώνει την άνοιξη ή τους πελαργούς να ξαναγυρνάνε κάθε χρόνο, αναρωτιέται.

Κι έπειτα, είχα εξαιρετικούς δασκάλους. Μας έβαζαν στη χειροπιαστή επιστήμη. Στο δημοτικό φτιάχναμε κρυστάλλους από κορεσμένα διαλύματα μ' ένα σύρμα. Από τότε, όποτε δω κρύσταλλο, γυρνάω αμέσως να δω το σχήμα του. Η επιστήμη πάντα με τραβούσε, γι αυτό είχα πάντα καλούς βαθμούς σε αυτά τα μαθήματα. Στα 14 βγήκα τρίτη στον εθνικό διαγωνισμό βιολογίας στη Βουδαπέστη. Και στα 16 άρχισα πια να θέλω να γίνω επισημόνισσα. Ηταν η χρονιά που η τάξη μου έγραψε ένα γράμμα στον Janos Selye, τον Ούγγρο γιατρό που ζούσε στον Καναδά και επινόησε την έννοια του στρες. Μας απάντησε, όλοι διαβάσαμε το βιβλίο του. Με συνεπήρε. Εξηγούσε ότι το στρες μπορεί να σε σκοτώσει, αλλά και ότι χωρίς αυτό δεν θα μπορούσαμε να σηκωθούμε το πρωί. Κι ότι το να μετατρέπεις το αρνητικό στρες σε θετικό στρες είναι μια πρόκληση για ολόκληρη τη ζωή μας. Οτι έπρεπε να επικεντρωθείς σε αυτά που μπορείς να αλλάξεις, να μη χάνεις το χρόνο σου να συγκρίνεσαι με άλλους και να κλαις τη μοίρα σου. Από τότε που το διάβασα αυτό, δεν σταμάτησα να εφαρμόζω αυτές τις αρχές.

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το mRNA;

Κατά τύχη. Ημουν στο πανεπιστήμιο του Szeged, κάνοντας το μάστερ μου, σε ένα εργαστήριο που ειδικευόταν στα λιπίδια, ένα κάπως βαρετό θέμα, και δυό φοιτητές ήρθαν να μου ζητήσουν βοήθεια για να φτιάξουν λιποσώματα, αυτά τα κυστίδια λιπιδίων που επιτρέπουν τη μεταφορά DNA στα κύτταρα. Εμαθα να το κάνω. Και μια μέρα, ένας καθηγητής ηρθε στο εργαστήριο, ήταν επικεφαλής μιας ομάδας που δούλευε στο mRNA. Οι ικανότητες μου τον ενδιέφεραν. Αλλαξα επιβλέποντα και έκανα την πτυχιακή μου μαζί του. Ηταν μια ομάδα που χρηματοδοτούνταν από εταιρείες. Υπήρχε η άποψη ότι το RNA μπορούσε να έχει αντι-ιικό αποτέλεσμα. Αλλά τα πειράματα ήταν δύσκολο να βγουν, αν κι είχαμε ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Η εταιρεία απόσυρε τελικά την στήριξη της.


Καθ' οδόν προς τις ΗΠΑ…


Πρώτα υπέβαλα αίτηση στο Μονπελιέ, το Λονδίνο και τη Μαδρίτη. Τα πανεπιστήμια με ήθελαν, αλλά ζητούσαν υποτροφία και η Ουγγαρία δεν πρόσφερε. Ετσι, πήρα βαθιά ανάσα και υπέβαλα στην Αμερική, όπου το Τεμπλ στην Πενσυλβάνια με δέχτηκε.

Εκείνη την εποχή, το 1985, μπορούσαμε να πάρουμε μαζί μας $50 δολάρια το άτομο στο εξωτερικό. Αρα $100 για τον άντρα μου και την κόρη μας. Για μένα τίποτα, επειδή είχα συμβόλαιο εργασίας. Πουλήσαμε το Λάντα μας, αλλάξαμε τα λεφτά στη μαύρη αγορά και πήραμε 800 λίρες αγγλίας που τις ράψαμε μέσα στο αρκουδάκι της κόρης μας. Τρία εισιτήρια απλής μετάβασης και να μαστε στη Φιλαδέλφεια, οι τρεις μας, σε μιαν άγνωστη κοινωνία, χωρίς φίλους και με το βιοτικό μας επίπεδο να συνθλίβεται. Στην Ουγγαρία είχαμε στο σπίτι πλυντηριο, εδώ πηγαίναμε σε μαγαζιά με αυτόματα πλυντήρια.

Το American dream…

... είναι η ιστορία πολλών μεταναστών, σε όλον τον κόσμο. Η καθημερινή ζωή είναι μια διαρκής δυσκολία. Για να συνεχίζεις, χρειάζεσαι αταλάντευτη πίστη στον εαυτό σου και σκληρή δουλειά. Γι αυτό οι μετανάστες είναι τόσο ιδιαίτεροι άνθρωποι, καταφέρνουν απίστευτα πράγματα. Στο εργαστήριο δούλευα σαν τρελή, έμαθα πολλά, δημοσίευσα πολλά, τόσα πολλά που σε 3 χρόνια δέχτηκα μια πρόταση από το πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς. Οταν μίλησα στο διευθυντή μου, μού είπε ότι δεν υπήρχε περίπτωση, ότι χρωστούσα τον ερχομό μου στην Αμερική σ΄αυτόν. Κι όταν αποφάσισα να δεχτώ τη θέση, με κατέδωσε στο Αλλοδαπών που ήθελε να με απελάσει ως έχουσα κενό στην εργασιακή μου κατάσταση. Πλήρωσα $1000 σε δικηγόρους - έβγαζα $17000 το χρόνο. Το δικαστήριο με δικαίωσε, αλλά στο μεταξύ το Τζονς Χόπκινς ακύρωσε το προτεινόμενο συμβόλαιο με αιτιολογία ότι ήμουν ποινικά διωκόμενη...

Βρήκα μια σύμβαση ορισμένου χρόνου στη Βηθεσδά, κοντά στην Ουάσινγκτον, σε στρατιωτική ιατρική σχολή. Η οικογένεια μου έμεινε στη Φιλαδέλφεια, κοιμόμουν στο γραφείο επειδή δεν μας βγαίναν δύο νοίκια, έκανα μπάνιο στο γυμναστήριο. Εννιά μήνες έζησα έτσι. Τελικά, μετά από δεκάδες αιτήσεις, μου δόθηκε θέση στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια.


Στο υψηλού κύρους UPenn, ένα από τα ιδιωτικά πανεπιστήμια της Ivy League…

..ναι, στον Elliot Barnathan, στο τμήμα Καρδιολογίας. Πάντα με στήριζε. Η έρευνα μου στο mRNA δεν ήταν στο κέντρο δραστηριοτήτων της ομάδας, αλλά μου έδειξε εμπιστοσύνη. Πλην όμως το 1995, μετά από 5 χρόνια, η διοίκηση του πανεπιστημίου με υποβίβασε, με έβγαλε από τη λίστα διδασκόντων, επειδή δεν έφερνα χρηματοδότηση από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (NIH) ή από κάπου αλλού. Είχα την επιλογή να μείνω ως βοηθός ερευνήτρια με προσβλητικά χαμηλό μισθό ή να φύγω. Εμεινα, επειδή αγαπούσα τη δουλειά μου και την ομάδα. Και έβλεπα ότι κάναμε πρόοδο. Αυτό είναι ουσιώδες: το να είσαι επίμονος δεν σημαίνει να επιμένεις για χάρη πείσματος, σημαίνει να λαμβάνεις υπόψη την πρόοδο, τα αποτελέσματα αυτού που κάνεις και, αν υοάρχουν, να πιστεύεις σε αυτά και να συνεχίζεις. Δεν είχα πλέον γραφείο, αλλά ο Elliot με κάλεσε να μοιραστώ το δικό του, χρηματοδότησε την έρευνα μου και έφτιαξε μια προσωρινή θέση για μένα.

Επιτέλους λίγη σταθερότητα...

..για δυό χρόνια. Επειδή το 1997 o Elliot έφυγε από το UPenn. Ο αντικαταστάτης του δεν με ήθελε. Και τότε σώθηκα από έναν πρώην φοιτητή μου, τον David Langer, που είχε γίνει νευροχειρούργος και έπεισε το διευθυντη του να με πάρει στην ομάδα τους. Γι αυτό και όλη η η έρευνα για το mRNA έγινε σε τμήμα νευροχειρουργικής, πράγμα που σε πρώτη ματιά δεν βγάζει νόημα, αλλά το τμήμα είχε πολύ χρήμα, δεν τους κόστιζε κάτι να μου δώσουν λίγο χώρο και $40000 το χρόνο. Και το mRNA θα μπορούσε να βοηθήσει στα εγκεφαλικά. Τέλος πάντων, αυτό σκεφτήκαμε να πούμε τότε. Ολη μου τη ζωή έχω δουλέψει για ανθρώπους εκτός του πεδίου μου - χημικούς στην Ουγγαρία, έναν καρδιολόγο, νευροχειρούργους - ψάχνοντας κοινό τόπο και τελικά εμπλουτίζοντας τις προσεγγίσεις μας.

Η συνάντηση σας με τον λοιμωξιολόγο Drew Weissman στο φωτοτυπικό μηχάνημα, μια στιγμή της ζωής σας που πέρασε στην ιστορία, ανήκει σε αυτή την διαδρομή συνεργασιών με ανθρώπους από άλλα πεδία;

Φυσικά. Διαφήμιζα το mRNA όπου βρισκόμουν κι όπου στεκόμουν. Στο UPenn, ήταν δύσκολο να ακουστώ γιατί ήταν ο ναός της γονιδιακής θεραπείας, η οποία συνίσταται στην τροποποίηση του DNA για να ξεπεράσεις ασθένειες γονιδιακής προέλευσης. Αλλά κι αυτές οι παρεμβάσεις είναι επίσης πολύ επικίνδυνες. Το UPenn το έμαθε αυτό από το δύσκολο δρόμο με τον θάνατο ενός νεαρού άνδρα στις κλινικές δοκιμές του 1999, που οδήγησε στο να σταματήσουν τα πάντα.

Το επιχείρημα μου ήταν ότι οι περισσότερες παθολογίες είναι προσωρινές. Για να αντιμετωπίσω τις δεκάδες φουσκάλες στα χέρια της κόρης μου [Σούζαν Φράντσια, δις χρυσή ολυμπιονίκης κωπηλασίας με τις ΗΠΑ] δεν χρειάζεται να της αλλάξω το γονιδίωμα. Με το mRNA παραδίδεις πληροφορίες που τα κύτταρα σου θα μετατρέψουν σε θεραπευτικές πρωτεΐνες, και η δράση του σταματάει μόλις θεραπευτείς, ή ανοσοποιηθείς αν μιλάμε για εμβόλιο. Οταν γνώρισα τον Drew και μου εξήγησε ότι ήθελε να φτιάξει εμβόλιο για το AIDS του είπα ότι μπορώ να του φτιάξω RNA γι αυτό. Και μου πε ναι.

Το άγγιγμα της Τύχης;

Η τύχη μας ήταν ότι το 1998 δεν είχαμε ακόμη το web. Επρεπε να βγάζουμε τα άρθρα φωτοτυπίες, κι έτσι συναντηθήκαμε τυχαία στο φωτοτυπικό και πιάσαμε κουβέντα. Από το 2002 και μετά, όλα αυτά με τις φωτοτυπίες τέλειωσαν, τα άρθρα τα κατεβάζαμε κατευθείαν στον υπολογιστή μας. Ευτυχώς, η πρόοδος είχε αργήσει λίγο.


Ηταν άμεσα παραγωγική η συνεργασία σας;

Είδαμε σύντομα ότι το RNA ήταν πολύ ενεργό in vitro σε δενδριτικά κύτταρα, τους "δασκάλους" του ανοσοποιητικού. Αλλά στα ποντίκια προκαλούσε φλεγμονές. Ψάξαμε από πού προέρχεται το πρόβλημα. Και, μετά από άπειρες δοκιμές, καταλάβαμε και κατόπιν δείξαμε ότι αν τροποποιούσαμε μία από τις βάσεις αποφεύγαμε τις φλεγμονές. Μας πήρε 7 χρόνια.


Κι ήρθε το άρθρο που δημοσιεύσατε το 2005, το θεμέλιο της κατασκευής για την οποία ομόφωνα σας δοξάζουν. Ανεβήκατε κατηγορία μετά από αυτό;

Δεν θα το λεγα, όχι. Πρώτα απ΄όλα το άρθρο απορρίφθηκε από τα σημαντικά περιοδικά του χώρου. Το Nature μας απέρριψε λέγοντας ότι ήταν "βηματικό", ούτε ήξερα τί σημαίνει αυτό στην έρευνα. Το ψαξα στο λεξικό: μικροσκοπική πρόοδος. Το άρθρο κατέληξε στο Immunity, ένα κάπως περιθωριακό περιοδικό. Πρακτικά, πέρασε απαρατήρητο. Πήρα μόλις δύο προσκλήσεις για παρουσίαση της δουλειάς, μία από το Χοκάιντο στην Ιαπωνία και μία απ΄το πανεπιστήμιο Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη.

Απ΄το 2005 ως το 2012, συνεχίσατε να αναπτύσσετε το σύστημα, "καθαρίζατε" το mRNA, αυξάνατε την αποτελεσματικότητά του και τελειοποιούσατε την μεταφορά σε κύτταρα in vitro και σε ποντίκια. Ηρθε αυτή τη φορά η αναγνώριση;

Στην κοινότητα του mRNA ναι, προφανώς. Αλλά στο πανεπιστήμιο μου, διόλου. Το 2008 τους υπέδειξα την διεθνή μου αναγνώριση για να μπορέσω, μετά από 13 χρόνια, να ζητήσω μια θέση διδάσκουσας-ερευνήτριας και πάλι. Μου απάντησαν ότι σε δυόμισι αιώνες λειτουργίας ποτέ κανείς που είχε εκπέσει από το διδακτικό αξίωμα δεν είχε επανέλθει σε τέτοια θέση, "Είναι ο κανόνας". Απάντησα ότι υπήρχε κανόνας και για τη Ρόζα Παρκς να κάθεται πίσω στο λεωφορείο. Μου απάντησαν ότι ήταν η απόφασή τους, δεν είχα το επίπεδο για διδασκαλία. Εμεινα 4 χρόνια ακόμη, με μια εταιρική χρηματοδότηση, αλλά το 2012 μου ζήτησαν πια να φύγω.

Πώς αντιδράσατε;

Εχασα 10 κιλά σε λίγος μήνες. Και μετά σκέφτηκα τον Janos Selye: συγκεντρώσου σε αυτά που μπορείς να αλλάξεις και στο τί ακριβώς θέλεις να κάνεις. Εγώ ήθελα να θεραπεύω ανθρώπους.

Στον τομέα του mRNA, υπήρχαν τρεις βιοτεχνολογικές εταιρείες. Η Moderna μου πρόσφερε θέση, σλλά δεν μου άρεσαν στην επαφή που είχαμε. Η Curevac πίστευε ότι δεν χρειάζεται αλλαγή στο mRNA, αλλά εγώ ήμουν πεπεισμένη ότι χρειαζόταν. Ετσι, έμεινε η BioNTech: ο Ugur Sahin, ο επικεφαλής της, ήταν ξεκάθαρος, ευθύς και είχε ήδη μια πρώτη κλινική δοκιμή σε εξέλιξη. Για μένα, αυτό ήταν κρίσιμο. Στα 58 μου, ήθελα επιτέλους να δω τις ιδέες μου εν δράσει.

Είχατε ποτέ ονειρευτεί το εμβόλιο?

Με τίποτα. Είπα μάλιστα στον Ugur ότι ενδιαφέρομαι για τα πάντα εκτός από εμβόλια. Ηθελα άμεσες θεραπείες. Για τον καρκίνο, το διαβήτη, την αναιμία - δεν με ένοιαζε. Αλλά όχι εμβόλιο. Ο Ugur είπε OK και με άφησε να στησω μια ομάδα. Δεν πίστευε πραγματικά στο τροποποιημένο RNA αλλά με επιστεύτηκε. Ειδικά το 2014, όταν η Sanofi μας έδωσε $62.5 εκατομμύρια για να φτιάξουμε θεραπείες. Ηταν η πρώτη φορά που μια εταιρεία ενεπλάκη πραγματικά σε αυτή την έρευνα. Μπροστά στο χρήμα, υποκλινόμαστε. Οταν η Pfizer μας πρότεινε να δουλέψουμε μαζί της σε ένα εμβόλιο της γρίπης το 2018, δεν μας ενδιέφερε καθόλου το θέμα, αλλά θέλαμε τα λεφτά τους. Δουλέψαμε.

Γι αυτό λοιπόν όταν ξέσπασε η επιδημία Covid-19 ήσασταν έτοιμοι να αντιδράσετε;

Οπως ο Stéphane Bancel στη Moderna, έτσι κι ο Ugur Sahin αμέσως κατάλαβε την σημασία αυτής της επιδημίας και τί μπορούσαμε να προσφέρουμε με την τεχνολογία μας. Αυτοί είναι οι οραματιστές, όχι εγώ. Αλλά προφανώς στηρίχθηκαν στην 20ετή έρευνα που είχα κάνει με τον Drew.

Εσείς, που ονειρευόσασταν να θεραπεύετε ανθρώπους, πώς νιώσατε όταν τα αποτελέσματα της φάσης 3 κλινικών δοκιμών έδωσαν το εντυπωσιακό ποσοστό 95% αποτελεσματικότητας;

Ηταν τα γενέθλια της κόρης μου. Χτυπησε το τηλέφωνο: Ugur Sahin. "Είσαι μόνη σου;" Βγήκα από το δωμάτιο. Μου έδωσε τα αποτελέσματα. Επέστρεψα. Ο άντρας μου ρώτησε ποιός ήταν. Του είπα: “Το εμβόλιο δουλεύει".

Η αλήθεια είναι, το περίμενα. Σε κάθε στάδιο, είμασταν πολύ καλύτεροι από όλα τα άλλα εμβόλια, με απίστευτα επίπεδα αντισωμάτων. Για να το γιορτάσω έφαγα ένα Gruber, ένα κούκι με σοκολάτα και φυστικοβούτυρο.

Τη σαμπάνια την αφήνετε για το Νόμπελ που όλοι σας υπόσχονται;

Ειλικρινά, δεν είναι αυτό το σημαντικό. Το αγαπημένο μου κομμάτι από τις βραβεύσεις - έχω δεχθεί πλέον κάμποσες - είναι οι υπέροχοι άνθρωποι που σου δίνεται η ευκαιρία να συναντήσεις. Κατά τα άλλα, αν για 40 χρόνια μπόρεσα να λειτουργήσω χωρίς αναγνώριση, μπορώ και χωρίς το Νόμπελ. Ξέρω ότι ο αγαπημένος μου Janos Selye, έλεγε ότι όλοι θέλουμε συχνή παρότρυνση. Ισως σε αυτό διαφέρω.-





Χτες το βράδυ, στα 68 της χρόνια, η Katalin Kariko, το κορίτσι από την άγνωστη κωμόπολη της Ουγγαρίας που στα 58 της κατάφερε να ξεκινήσει να δουλεύει πάνω σε αυτό που πραγματικά ήθελε, να θεραπεύει ανθρώπους, αλλά βρέθηκε μέσα από τόσες καραμπόλες να κερδίσει την παγκόσμια αναγνώριση για ένα εμβόλιο που δεν ήθελε να φτιάξει, μπορεί και να ήπιε λίγη σαμπάνια. Η Ακαδημία της Στοκχόλμης της απένειμε, από κοινού με τον Drew Weissman, το Νόμπελ Ιατρικής. Είμαι βέβαιος ότι ελάχιστο ρόλο παίζει γι αυτήν η προ μηνών δήλωση των επικεφαλής της Moderna "Μάλλον για Νόμπελ Χημείας θα έπρεπε να πάει".